Ali pedaqoji kadr hazırlığında monitorinqin təhsilin səmərəliliyinin artması prosesində yeri
Təhsil sistemi və onun məzmunu ölkənin gələcəyinə xidmət edir. XXI əsrdə insanlıq qarşısında duran vəzifələrdən danışarkən, hər şeydən əvvəl. Təhsildə keyfiyyət məsələsi həmişə gündəmdə olmuşdur. Təhsil müəssisəsinin idarə olunması mürəkkəb bir prosesdir. Bu prosesdə təhsil keyfiyyətinin qiymətləndirilməsi bu mürəkkəb prosesin aparıcı istiqamətlərindən biridir. Bu zaman idarəetmə faktiki olaraq özündə iki mühüm istiqaməti birləşdirir. Bunlardan biri idarəetmədə konkret nəticənin əldə edilməsi prosesidirsə, digəri planlaşdırılmış nəticənin əldə edilməsidir. Bunların hər ikisi ayrıayrılıqda (ancaq prosesin özü və nəticə) böyük əhəmiyyətə malik deyildir. Burada ancaq nəticəyə istiqamətlənmiş məqsədyönlü idarəetmədən söhbət gedə bilər. Bu idarəetmədə prosesin özü və onun məqsədyönlü xarakteristikası, prosesin parametrlərinin son nəticəyə uyğunluğu təmin edilirsə, deməli, effektiv idarəetmədən, onun elmi əsaslarından danışmaq mümkündür. Onu da unutmaq olmaz ki, nəticə prosesin özündən, onun keyfiyyətli təşkilindən asılıdır. Kеyfiyyətə nəzаrət dаimi inkişаfın əsаs şərtlərindən biridir. Kеyfiyyətin təmin оlunmаsı təhsil müəssisəsinin nоrmаl fəаliyyəti üçün lаzım оlаn bütün istiqаmətlərin: mаddi-tехniki bаzа, strаtеgiyаnın hаzırlаnmаsı, müəllim kаdrlаrı ilə təmin оlunmаsı, оnlаrın iхtisаsının аrtırılmаsı, yеni təlim mеtоdlаrınа, infоrmаsiyаkоmminikаsiyа tехnоlоgiyаlаrınа yiyələnməsi, təlim-tərbiyə prоsеsinin dəqiq təşkili və sаirənin əlаqəli, аrdıcıl həyаtа kеçirilməsidir. hsilin müasirləşdirilməsi onun islahatını və yeni məna və dəyərlərin formalaşmasına, təhsilin məzmununa və tədris metodlarına yanaşmalarına, təhsil fəaliyyətinin nəticələrinin monitorinqinə və qiymətləndirilməsinə doğru irəliləyişini müəyyənləşdirən obyektiv bir prosesdir. XXI əsrin dövlət təhsil siyasətinin qurulması. bu halda "əlçatanlıq - keyfiyyət - səmərəlilik" şüarına əsaslanırlar. Təhsilin bütün mərhələlərini özündə sintez edən kompleks təhsilin keyfiyyətinin sosial göstəricisinin əsası olan inteqrasiya olunmuş sistemdir. şdirilməsi aktual məsələlərdən biridir. Təhsilin keyfiyyəti təhsili məzmunun bütövlüyü, təlim texnologiyalarının, monitorinq üsullarının və subyektin həyatının öz müqəddəratını təyin etməsinin fərdi inkişafı və yeni sosial-iqtisadi şəraitdə cəmiyyətin tələbləri baxımından qiymətləndirilməsidir. Bu baxımdan təhsilin keyfiyyəti konsepsiya kimi qəbul edilir, təhsil sisteminə qoyulan məqsədlərə nail olmasını təmin etmək, müəyyən bir insanın təhsilə olan tələbatını, cəmiyyətin və iqtisadiyyatın ehtiyaclarına uyğunluğunu təmin etmək üçün bacarığı əks etdirir. duyğu dəyərinin istiqamətləndirilməsi ilə də müəyyən edilir
Təhsilin keyfiyyətini təmin etmək üçün növbəti mühüm vəzifə müxtəlif təhsil texnologiyaları müəllimlərinin inkişafı və dəyişməsi ilə bağlıdır. Təhsilin keyfiyyəti müəllimin necə və hansı texnologiyalardan asılı olmasına, tələbələrin xüsusiyyətlərinə görə metodik vasitələrini necə dəyişə biləcəyi ilə bağlıdır. Bəşəriyyət, həqiqətən, insanın özü, onun təhsil və peşəkar bacarıqları, əxlaqi xüsusiyyətləri inkişafın əsas mənbəyinə çevrildiyi zaman tarixi bir yeni məkana çevrilmişdir. Bəşəriyyətin həyati fəaliyyəti çox mürəkkəb obyektlərə yönəldilmiş və yüksək texnologiya ilə xarakterizə edilmişdir.
Azərbaycan Respublikasının "Təhsil haqqında" Qanunun 9-cu maddəsində Təhsilin keyfiyyət səviyyələri aşağıdakı kimi öz əksini tapır: - Təhsilin keyfiyyət səviyyəsi ölkədə qəbul olunan dövlət təhsil və peşə standartları əsasında beynəlxalq və ümumavropa təhsil sisteminin prinsiplərinə uyğunlaşdırılaraq təhsil pillələri üzrə müvafiq keyfiyyət göstəriciləri sisteminə (təhsil proqramları, abituriyentlərin hazırlıq səviyyəsi, maddi-texniki baza, infrastruktur, informasiya resursları, təhsilverənlərin peşəkarlığı və elmi-pedaqoji səviyyəsi, mütərəqqi tədris texnologiyaları və s.) uyğun olaraq müəyyən edilir. - Təhsil müəssisəsində kadr hazırlığının keyfiyyət səviyyəsi məzunların milli və beynəlxalq əmək bazarında rəqabət qabiliyyəti, ölkənin sosial və iqtisadi inkişafında rolu ilə müəyyən edilir. - Təhsilin keyfiyyət səviyyəsi hər bir tarixi mərhələdə ictimai-siyasi, sosial-iqtisadi, elmi və mədəni inkişafla bağlı tələblərdən irəli gəlir və akkreditasiya xidməti tərəfindən müvafiq qaydada qiymətləndirilir.
Təhsilin keyfiyyəti yalnız bir nəticə kimi deyil, həm də təhsil müəssisələrinin və fərdlərin fəaliyyətində dəyişikliklərə və ətrafdakı sosial, iqtisadi, texnoloji və siyasi mühitin dəyişdirilməsinə görə inkişafın kompleks dinamika prosesi kimi nəzərdən keçirilməsinə imkan verir. Bacarıq və biliklərin inteqrasiyası, onların köçürülməsi, interpenetrasyası onunu sintezi, ümumiyyətlə, yüksək səviyyəli tədrisi nəzərdə tutur; özünü təsdiqləmə, özünü ifadə etmə, özünü inkişaf etdirmə, özünü müəyyənləşdirmə ehtiyacını dərk etməyə imkan verir, nəticədə fərdin inkişafı və sosial hazırlığı üçün bir meyardır. Müəyyən bir sahədə səlahiyyətli bir şəxs ona bu sahəni əsaslandırmaqla və bu sahədə effektiv fəaliyyət göstərməyə imkan verən ümumi bilik və müvafiq qabiliyyətlərə malikdir. Bu daha çox bilik və bacarıqları universal şəkildə istifadə etmək qabiliyyətini əks etdirən və mövzuya qeyri-standart vəziyyətlərdə (sinergetik yanaşma) qərar qəbul etmək və fəaliyyət göstərməyə imkan verən bir şəxsiyyətdir. təhsilin keyfiyyəti yalnız işlərin nəticələri deyil, həm də tələbələrin hərtərəfli şəxsi və sosial inkişafı təmin edən sistem, model, təşkilatdır. Bu baxımdan təhsilin keyfiyyəti aşağıdakı kompleks göstəriciləri özündə əks etdirir: - Məqsədlərin və öyrənmə nəticələrinin korreksiyası; - Təhsil prosesində iştirakçıların gözləntilərinin təmin olunmuş təhsil xidmətindən asılılıq dərəcəsini təmin etmək; - Şəxsin müəyyən səviyyədə bilik, bacarıq, qabiliyyət, bacarıq və səlahiyyətləri, zehni, fiziki və mənəvi inkişafı;
Müasir didaktika baxımından təhsilin keyfiyyətinin aşağıdakı xüsusiyyətləri nəzərə alınır:
1. Elmi və texniki tərəqqi səviyyəsinə uyğun məzmunun konseptual səviyyəsi;
2. Fənlərarası, bilik, bacarıq və fəaliyyətin xarakteri;
3.Tələbələrin maraqlarına, istəklərinə, imkanlarına və fərdi xüsusiyyətlərinə uyğunlaşma;
4.İnformasiya texnologiyalarının geniş istifadəsi ilə təlimin dəyişkən, alternativ və problemli təbiəti;
5.Özlərini zənginləşdirmək və çoxmillətli bir mühitdə yaşamağa hazır olmağı təmin etmək üçün çoxmədəniyyətli təhsil üçün müxtəlif mədəni mühitlərin yaradılması; 6.Təhsiln nəticələrinin və şəxsiyyətin inkişaf səviyyəsinin qiymətləndirilməsinin müstəqil xarakteri;
7. Öyrənmə və inkişafda özünüqiymətləndirmə, özünüsertifikatlaşdırma və özünüidarəetmə üçün şəraitin təmin edilməsi.
Təhsilin keyfiyyətinin qiymətləndirilməsi üzrə beynəlxalq tədqiqatlar təhsilin beynəlxalq prioritetləri nəzərə alınmaqla yaradılmış eyni pedaqoji ölçü vasitələrindən istifadə edərək Azərbaycan və beynəlxalq kontekstdə təhsil sisteminin vəziyyətini qiymətləndirməyə imkan verir. Müasir təhsilin keyfiyyətinin pedaqoji xüsusiyyətləri, gənclərin bacarıqlarınin inkişafı, onun təmin edilməsi və qiymətləndirilməsi prinsipləri tələbələrin təhsil nailiyyətlərinin keyfiyyətinə olan tələblərin müəyyənləşdirilməsi lazım olan yeni təhsil standartlarına olan tələbləri təşkil edir, bu da tədris və təlim texnologiyalarının inkişafı, nəzarət metodları və təhsil keyfiyyətinin qiymətləndirilməsindən ibarətdir.
Təhsilin keyfiyyətinin yaxşılaşdırılması yalnız monitorinq və qiymətləndirmə prosesinin təkmilləşdirilməsi yolu ilə əldə edilə bilməz; bu olmasa da, mümkünsüzdür, lakin təhsil sisteminin bütün komponentlərinin müasir tələblərinə uyğun olaraq dəyişmək vacibdir. Özlüyündə bir nəticə olmadığı üçün nəzarət və qiymətləndirmə prosesində dəyişiklik təhsil sisteminin inkişaf istiqamətini göstərir, tempi və xarakterini müəyyənləşdirir və bir sıra digər mühüm proseslərin inkişafına gətirib çıxarır, təhsilin məzmununda dəyişikliklər, təhsil məzmununun əsas komponentinin standartlaşdırılması, təhsil təcrübəsinə yeni öyrənmə və inkişaf texnologiyalarının yayılması, kütləvi test sisteminin çox səviyyəli strukturunun formalaşması, təhsilin keyfiyyətinin qiymətləndirilməsi, monitorinq və keyfiyyətin idarə edilməsi sistemlərinin yeni növlərinin inkişaf etdirilməsi mühüm vəzifələrdəndir. Təhsilin keyfiyyətinin qiymətləndirmə sistemi tələbə hazırlığının və inkişafının keyfiyyətinin idarə edilməsinin etibarlı və effektiv bir vasitədir. Təhsilin keyfiyyəti probleminin formalaşdırılması və bununla əlaqədar onun təmin edilməsi və qiymətləndirilməsi təhsil müəssisələrinin praktik aspektləri ilə və ilk növbədə ali təhsil ilə bağlıdır və keyfiyyət təminatı sisteminin təmin edilməsi üçün istifadə olunan alətlər və texnologiyaların birləşməsi hesab olunur.
Təhsil müəssisəsinin təhsilin keyfiyyətini davamlı inkişaf etdirmək qabiliyyətini təsdiq etmək, tədris nailiyyətlərinin pedaqoji ölçülərinə əsaslanan müasir monitorinq və qiymətləndirmə vasitələrini, prosedurlarını və təhsil məlumatlarının etibarlılığını təmin etmək lazımdır.
Keyfiyyətin idarəedicilərinin inkişafı yoxlama, monitorinq və qiymətləndirmə keyfiyyətin idarə edilməsi kimi təyin oluna bilər.
Müasir şəraitdə təhsil keyfiyyətinin qiymətləndirilməsinin kompleks və müxtəlif təfəkkürü bilik və bacarıqların testindən və qiymətləndirməsindən, tələbələrin əldə etdiyi nailiyyətləri izləmək üçün məlumatların öyrənilməsinə nəzarət etməklə və nəhayət, diaqnostika, bilik ölçmə kimi təhsil nailiyyətləri yeni pedaqoji anlayışlar vasitəsilə həyata keçirilir:
• Lisenziya, sertifikatlaşdırma və akkreditasiya prosedurlarında qiymətləndirmə metodologiyası;
• Təhsilin keyfiyyətinin standartlaşdırılması;
• Təhsil prosesinin normativ bazası kimi dövlət təhsil standartlarını da daxil olmaqla keyfiyyət standartlarını təmin etmək;
• Təhsil sistemlərinin, təhsilin məzmununun, təhsil və təhsil proseslərinin, tələbələrin biliklərinin, kadr potensialının təsnifatı;
• Təhsildə testlərin qurulması nəzəriyyəsinin və təcrübəsinin inkişaf etdirilməsi;
• Yeni qiymətləndirmə modellərinin və qiymətləndirmə texnologiyalarının inkişaf etdirilməsi;
• Pedaqoji ölçmələrin, monitorinqin və digər sahələrin nəticələrinin toplanması və təhlil üsullarının kompüterləşdirilməsi.
Monitorinq və qiymətləndirməyə pedaqoji prosesin və onun ayrı- ayrı sahələrinin keyfiyyətinin öyrənilməsinin başlıca aləti kimi baxılmalıdır. Monitorinq və qiymətləndirmə anlayışlarının mahiyyətinin daha geniş və ardıcıl təhlil edilməsi üçün təlim prosesinə dörd mərhələdən ibarət sistem kimi baxılmalıdır:
- təlimin məzmunu (təhsilin dövlət standartları, tədris planları, fənn proqramları, dərsliklər, dərs vəsaitləri və sair, başqa sözlə Kurikulum)- uşağa nəyi, hansı həcmdə öyrədirik;
- təlim üsulları (pedaqoji prosesin təşkili və təlim texnoloqiyaları) - uşağı necə öyrədirik;
- öyrədici mühit (tədris prosesinin təşkili və təlim-tərbiyə prosesinə təsir edən amillər) - uşağı hansı şəraitdə öyrədirik;
- monitorinq və qiymətləndirmə - (təlim-tərbiyə prosesinin və onun bütün komponentlərinin işi barədə məlumatlar əldə etmək və işin səmərəliliyini müəyyənləşdirmək üçün vasitə) - öyrətmə prosesinin durumu, onun nəticəsinin göstəriciləri və proqnoz.
Pedaqoji prosesin iştirakçıları, təhsil sahəsində monitorinqin aşağıdakı formalarını bir-birindən ayırmağı, onlardan prosesin hansı mərhələsində istifadə etməyi bacarmalıdırlar:
- pedaqoji;
- sosioloji;
- psixoloji;
- iqtisadi;
- demoqrafık.
Təlim prosesində qiymətləndirilmənin yerini, məqsədini, vəzifələrini və təsnifatını müəyyən etmək, onun əsas mahiyyətini şərh etmək üçün problemə ümumi yanaşıb qiymətləndirmə ilə bağlı elmi - nəzəri və fiındamental məsələləri nəzərdən keçirmək lazımdır.Təlim prosesinin metodoloji əsasını idrak nəzəriyyəsi təşkil etdiyindən həm idrak, həm də təlim prosesi ikisi birlikdə gerçəkliyin dərk olunmasını təmin etməlidir
Təhsildə keyfiyyətin təminatı üçün innovativ yanaşmaların əhəmiyyəti danılmazdır. Təhsilin keyfiyyətinin təminatı yeni akkreditasiya qaydaları, Avropa ali təhsil məkanında keyfiyyət təminatı üzrə standartlar və təlimatlar sənədinə əsaslanır. Təhsildə keyfiyyətin yüksədilməsi istiqamətində uğurlu təcrübələrin ölkəyə gətirilməsi əhəmiyyətlidir. Təlim prosesinin və təhsil müəssisəsinin fəaliyyətinin keyfıyyətcə qiymətləndirilməsi və ekspertizasının aparılması problemi ilə pedaqogikanın mühüm bir sahəsi olan pedaqoji kvalimetriya məşğul olur.”Kvali” - latm dilində “keyfiyyət”, “metro” - isə yunan dilində “ölçürəm” deməkdir. Deməli, pedaqoji kvalimetriyanın məqsədi təhsil müəssisəsinin fəaliyyətinin qiymətləndirilməsi, həmçinin kefıyyətcə ekspertizasının aparılmasıdır. Pedaqoji kvalimetriyanın əldə etdiyi material və məlumatlar, özünün daha ümumiləşmiş və praktiki ifadəsini pedaqoji monitorinq sistemində tapır.
Monitorinq zamanı təhsil müəssisəsinin fəaliyyəti haqqında müxtəlif mənbələrdən daxil olan məlumatlar nizamlanır, sistemləşdirilir, proqnozlar verilib müvafıq korreksiya işləri aparılır. Onun funksiyalarına aşağıdakıları daxil etmək olar:
- müəssisənin bütün fəaliyyət istqamətləri (innovasiya, idarəetmə, təlim-tərbiyə prosesi və s.) və nəticələri üzrə qiymətləndirmələrin aparılması;
- müəssisədə təhsil alanlarıntəlim fəaliyyətinin dövlət standartlarına müvafiqliyinin izlənilməsi;
- müəssisədə kadrların pedaqoji və idarəetmə səviyyəsinin qiymətləndirilməsi;
- monitorinq zamanı alınmış məlumatlar əsasında müəssisənin bu və ya digər strukturunun fəaliyyətinin nizamlanması, müəllimlərin pedaqoji ustalığının yüksəldilməsi;
- monitorinq zamanı alınmış məlumatlar əsasında müəssisənin inkişafının proqnozlaşdırılması;
- monitorinq zamanı alınmış məlumatlar əsasında keyfıyyətin yüksəldilməsinə yönələn təşkilati və idarəetmə sahəsində uyğun qərarların qəbul edilməsi;
Təlim prosesinin qiymətləndirilməsi onun komponentlərinin işinin səmərəliliyini müəyyən göstəricilərə (indikatorlara, meyarlara, parametrlərə) görə öyrənilməsi və müqayisəsi kimi başa düşülməlidir.
Təlim prosesinin özünün effektivliyini (onun məzmununu, üsullarını və öyrədici mühiti) və təlimin keyfıyyətini qiymətləndirmək üçün, əvvəlcə təlim prosesinin səmərəsini və keyfiyyətini müəyyən etməyə imkan verən göstəricilər (indikatorlar), ölçmə şkalası, qiymət sistemləri və qiymətləndirmə metodikası müəyyən olunmalıdır. Hər bir qiymətləndirilən sahəyə uyğun göstərici (indikator), onun ölçmə şkalasında qiyməti müəyyən edildikdən sonra, seçilmiş metodika vasitəsi ilə öyrənilən proses qiymətləndirilməlidir.
Hər bir qiymətləndirmə qiymətləndirilən obyektin diaqnostikasını (keyfıyyət göstəricilərinin ölçülməsini) nəzərdə tutur və təhsil prosesinin və ona rəhbərliyin təşkili üçün zəruri məlumatlar verir. Təlimin keyfiyyəti, müəssisənin səmərəli fəaliyyəti, bir çox didaktik və tərbiyəvi vəzifələrin həlli bu məlumatların obyektivliyindən çox asılıdır. Pedaqoji təcrübədəbiliklərin və təlim prosesinin monitorinqi və qiymətləndirilməsi əsasən subyektiv xarakter daşıdığından, yeni yanaşma və üsullarla təlim prosesinin monitorinqinin və qiymətləndirilməsinin aktuallığını ön plana çəkir, biliklərin və fəaliyyətin qiymətləndirilməsi prosesində yeni qiymətləndirmə mexanizmlərinin yaradılmasının əhəmiyyətini artırır.
Təhsildə keyfiyyətinin idarə olunması sistemi həmişə proseslərin strukturunun qurulması və texnologiyasının yaradılması ilə əlaqəlidir. Universitetlərin “intellektual məhsulunun” keyfiyyəti birbaşa olaraq onların hazırladıqları məzunların peşəkarlıq səviyyəsindən, ali məktəbin maddi-texniki və kadr potensialından, universitetin əməkdaşlarından onların səmərəli idarəedilməsindən asılıdır.
Tarix: 21-02-2023, 06:59