MİRZƏ CƏLİLİN SATİRİK NƏSRİ: İDEYA-MƏZMUNDA GÜLÜŞ
“Cəlil Məmmədquluzadə həyat həqiqətlərini, ictimai mühiti hərtətərfli əks etdirən və bədii-estetik dəyər daşıyıcısına çevrilən rəngarəng obrazlar qalereyası yaratmışdır”.
İlham Əliyev
İdeya - məzmunda təzahür edən gülüşdən, əsərin bütövlükdə süjetini əhatə edən gülüşdən söhbət açdıqda C.Məmmədquluzadənin “Quzu” hekayəsi nəzərimizdə canlanır. Böyük sənətkar gülüş ustasıdır və onun gülüşündə satirik qüvvət vardır. Gülüş eybəcərliyə qarşı çevrilmiş olsa da, əsas məqsədi gözəllikdir. Bəşəriyyət gülə-gülə pis əməllərindən, çirkinlikdən uzaqlaşır, gözəlliyə yaxınlaşır. C.Xəndan yazırdı: “Azərbaycan ədəbiyyatının qabaqcıl nümayəndələri öz dövrlərində cəmiyyətin inkişafına mane olan bütün əngəlləri, müasirlərinin xarakterlərindəki mənfılikləri aradan qaldırmaq üçün satira və yumordan kəskin bir silah kimi istifadə etmişlər... Din, mövhumat, cəhalət və hər cür geriliyin kökünü kəsmək üçün bu zəngin ədəbi irsdən istifadə edirik”.
“Quzu”, “Usta Zeynal” və s. hekayələr bu baxımdan maraq doğurur. Burada lirik bir həzinliklə gülüş qaynayıb qarışmışdır. Akademik İsa Həbibbəyli yazır: “Cəlil Məmmədquluzadənin əsərlərində... böyük vətənpərvərlik ruhundan doğan bir lirika da vardır. Bu lirika bəzən gülüşlə birləşsə də, bu gülüş göz yaşları arasında doğan gülüşdür”. İctimai həyatın realist bədii panoramını yaradan, yaşadıqları cəmiyyətin təzadlı situasiyalarının konfliktlərini işıqlandıranlar və onu satirik-yumoristik planda mənalandırmağa üstünlük verənlər Molla Nəsrəddin ənənəsindən bəhrələnmişlər. C.Məmmədquluzadə, Ə.Haqverdiyev, “Molla Nəsrəddin” ədəbi məktəbinin digər nümayəndələri əsərlərində hadisədən çox, ideya və məqsədin mahiyyətinə diqqət yetirirdilər. Onlar əhvalatın zahiri tərəfini yox, yaşadıqları dövrün və cəmiyyətin mövcud əxlaqını açmağa səy göstərmişlər. Mirzə Cəlil “Quzu”da gülüş doğuran hadisələri təqdim etməklə oxucunu əyləndirmək məqsədindən tamamilə uzaqdır. Onun əsas məqsədi gülüşlə fikirləşdirmək, düşündürməkdir. Ümumən, yazıçının satirik, yumoristik əsərlərinə nəzər saldıqda görmək çətin deyil ki, o, ilk növbədə görkəmli lətifə qəhrəmanı Molla Nəsrəddindən yaradıcı şəkildə qidalanmışdır. Zaman Molla Nəsrəddin kimi söz sərraflarının qarşısında həmişə gücsüz olmuşdur. Ədibin “Quzu” və başqa satirik hekayələrində cəmiyyət tragizmin də, komizmin də əsl mənbəyidir. İnsan həm gülür, həm də gülüş obyekti olur. Bu gülüş düşündürücü olduğu qədər də islahedicidir.
Ədibin ilk əsərləri şəkil, janr, dil, kompozisiya, mövzu, tiplər, obrazlar etibarilə tam bir yenilik təşkil edir. O, ədəbiyyata ədəbiyyatdan gəlmir, həyata ədəbi ənənələrdən enmir, bəlkə əksinə, həyatdan müəyyən təbəqənin, əməkçilərinin həyatından, məişətindən, canlı insan, tip və obrazlarının içərisindən çıxıb yüksəlir və özü ilə bərabər ədəbiyyata bu təbəqənin problemlərini, ələm və kədərlərini, hisslərini, istək və arzularını gətirirdi. C.Məmmədquluzadənin uzun müddət, hətta bu gün belə bir sıra sənət aristokratları tərəfındən qəbul olunmaması buradan irəli gəlirdi. Çünki C.Məmmədquluzadə öz əsərləri ilə o zamana qədər yüksək, mümtaz siniflərin zövqünə xidmət edən “müqəddəs” ədəbiyyat “məclisinə” öz çarıqları ilə girdi və hətta özü ilə bərabər Məhəmmədhəsən əmi kimi bir çox çağrılmamış qonaqları da gətirdi. C.Məmmədquluzadə və onun bu çağrılmamış qonaqları özlərinə vətəndaşlıq haqqını, ana, loru kəndli dillərinin eşidilib anlaşılmasını tələb edirdilər. XIX əsrin sonlarında ədəbiyyatımıza yeni demokratik cərəyan beləcə daxil oldu.
XIX əsrə qədər yalnız nəzmin inkişaf etdiyini nəzərə alsaq ədəbiyyatımıza nəsrlə gəlmiş C.Məmmədquluzadənin oynadığı rolun əhəmiyyətini təyin edə bilərik. Klassik feodal həyat və quruluşunun tələb və vəzifələrindən doğan ədəbi şəkil və janr məhdudiyyəti, ədəbi forma və janr cəhətindən daha da zəngin, ətraflı olan xalq ədəbiyyatımızdan fərqli olaraq, XIX əsrin ortalarına qədər davam etmişdir. Realist nəsrə ilk dəfə Bakıxanov “Kitabi-Əsgəriyyə” adlı hekayəsi ilə müraciət etmiş, Mirzə Fətəli Axundov isə “Aldanmış Kəvakib”ində janrın imkanlarını daha da genişləndirmişdi. Lakin Mirzə Fətəli də nəsr sahəsində özəlliklə dil baxımından dramaturgiyadakı qədər böyük bir dönüş əmələ gətirə bilməmişdi. Çünki “Aldanmış Kəvakib”dəki mümtaz ustalığına baxmayaraq o yenə də köhnə dilin və təhkiyə üsulunun təsirindən qurtulmamışdı.
N.Vəzirov, Ə.Haqverdiyev XIX əsrdə nəsr yazmamışdılar. Yalnız üç yazıçı vardır ki, bu zamankı Azərbaycan ədəbiyyatında qiymətli nəsr əsərləri yaratmışdılar: C.Məmmədquluzadə, Nərimanov (“Bahadır və Sona”, “Pir”) və Sultan Məcid Qənizadə (“Gəlinlər həmayili”, “Müəllimlər iftixarı”) ədəbiyyatımıza roman və hekayə, yumorist nəsr ənənələrini gətirmişdilər. Lakin bunlardan C.Məmmədquluzadənin nəsri yenə də xüsusi bir ayrılıq təşkil edir. Mirzə Cəlil nəsrə ədəbi ənənələrdən istifadə yolu ilə deyil, bəlkə xalq nağıllarından gəlmişdi. Xalq məişətində müəyyən mövqeyə malik nağıl nəsri istər dil, istər təhkiyə, üslub, quruluş və təsvir vasitələri cəhətindən çox sadə, anlaşıqlı və hətta, savadsız kütlələrin səviyyəsinə uyğun bir mahiyyət daşımışdır. Demokrat yazıçı nəsrində xalq nağıllarının bu keyfiyyətlərindən istifadə edərək, yazılı ədəbiyyata şifahi ədəbiyyat ünsürlərini gətirmişdir.
Ədəbi aristokratiyanı özündən çıxaran cəhətlərdən biri C.Məmmədquluzadənin dilində xalq ifadələrinin çox olması və türk ədəbi dilinin (daha doğrusu, İstanbul şivəsinin) sintaksisini pozması idi. Deyilənləri rus dilinin təsiri ilə izah etmək və bununla məsələnin həll edildiyini zənn etmək qətiyyən doğru deyildir.
Yazıçının dili, obrazlar sistemi və üslubu, hər şeydən əvvəl, onun ictimai məqsədləri ilə bağlıdır və bununla da izah edilməlidir. C.Məmmədquluzadənin dilini də, bu cəhətdən, onun yaratdığı demokratik realizmin bir ifadə vasitəsi kimi götürmək və izah etmək lazımdır. Bu realizmin üslubi ifadəsi olaraq, onun dilində bir sintaksis bayağılığı görürük. Məsələn, “Danabaş kəndinin əhvalatları” povestindəki danışığı götürək:
“Məhəmmədhəsən əminin sol tərəfındə oturan kişi bir məsələ saldı ortaya: Aya, görək birisi gedir ziyarətə, ziyarətini edir, sonra qayıdır gəlir öz vətəninə, biz yığışıb dəstə-dəstə gedirik: “ziyarətin qəbul olsun”. Görək bizim deməkliyimiznən bu kişinin ziyarəti qəbul olacaq, ya yox? Aya, görək bu sözü ki, biz buna deyirik, bu sözlərin bu şəxsə mənfəəti var, ya yox?”
“Məsələn, Məhəmmədhəsən əmi, indi sənin ziyarət qəsdin var, allah səlamatlıq versin, sağ və səlamat gedib qayıdasan evinə. İndi söz yox, allah qoysa qayıdandan sonra biz hamılığnan gəlib sən ilə görüşəcəyik. İndi görək biz ki, sənə deyəcəyik “ziyarətin qəbul olsun”, bu sözün, görüşməkliyin sənə xeyri var, ya yox. Mən ki, deyirəm yoxdu. Hərgah sənin ziyarətin qəbul olu- nub Allah yanında, dəxi bizim dua etməkliyimizin nə faydası? Əgər ki, qəbul olunmayıb, yenə faydası yoxdur”.
Bu sitatdakı sintaksis quruluş C.Məmmədquluzadənin dili üçün tipik və xarakterikdir. Əlbəttə ki, bu sintaksis normativ ədəbi dilin sintaksisindən uzaqdır. Lakin bu, həmin əsərdə təsvir olunan insanların məişət dilidir; bu obraz və fıkirlər sisteminin quruluşunu ifadə edən sintaksis və danışıq tərzidir.
C.Məmmədquluzadə nəsrindən bəhs edən Əli Nazim yazırdı: “Molla Nəsrəddin” realizminin, realist stilinin başlıca bir xüsusiyyəti satiradır... Bu satira, bu yumor... çılğın ruhların qəhqəhələrindən ibarət deyildi... Cəlil Məmmədquluzadə əsərlərində mərkəzləşən bu ictimai satira Azərbaycan ədəbiyyatında misli görünməmiş bir hadisə olaraq meydana çıxmış, bütün şərqdə öz əks-sədasını, rezonansını tapmışdı”.
M.Cəlilin inqilabdan (1920) əvvəlki nəsrini, əsasən də hekayələrini səciyyələndirən spesifık xüsusiyyətlərdən biri həmin dövrdə yazıçının ilk nəsr nümunələrində, məsələn, “Danabaş kəndinin əhvalatları” və “Poçt qutusu”nda qoyduğu problemlər daha da şaxələnır. Filosof Niyazi Mehdi yazır: “Azərbaycan maarifçilərinin, modernləşmə ideoloqlarının seçdiyi “iç üzünü açma”, ifşa etmə, tənqid paradiqması yazarları Qurbanəli bəyləri, şərəfsiz mollaları göstərməyə sürükləyirdi. Janr belə idi. Onun “oyun qaydası” hansı tekstlər və hansı narrativlər (söyləmələr) məsələsinə öz diktəsini edirdi. Bizim maarifçilər, demokratlar öz vəzifələrini vicdanla yerinə yetirirdilər və ona görə də onları böhtançı, milləti aşağılayan saymaq olmaz. Sadəcə, bizdə o biri Azərbaycanı göstərən tekstlər az olduğundan birinci qrup mətnlər gözümüzün qabağını pərdə kimi tutmuşdur” (“Ədəbiyyat qəzeti”,19 yanvar, 2019, səh. 4). Bəylərin, qolçomaq və kətda-darğaların tüfeyli həyatını ifşa edib gülüş hədəfınə çevirən “Qurbanəli bəy”, “Quzu” kimi milli dəyər kəsb edən güclü satirik hekayələr, qadın hüquqsuzluğuna etiraz motivləri ilə dolu olan “Molla Fəzləli”, “Konsulun arvadı”, “Qəssab” və s. dillər əzbərinə çevrilmiş lakonik “məişət novellaları” məhz dövrün ədəbi nümunələri idi. Bir az fərqlə 100 il öncə yazılıb bu gün də öz aktuallığını itirməyən bu hekayənin mövzusu (“Qurbanəli bəy”də olduğu kimi) da mülkədar həyatından götürülmüşdür. Doğrudur, istər XX əsrin əvvəllərində, istərsə də sonralar Azərbaycan bəylərinin həyatından müxtəlif mövzularda bədii əsərlər yazılmışdır. Sözügedən hekayədə bəylərin bir çox yaddaqalan xarakterik xüsusiyyətləri açıqlığı ilə inikasını tapmışdır. Hekayə Mirzə Cəlilə məxsus obyektivizmlə yazılmışdır. “Poçt qutusu” ilə müqayisədə “Quzu”da vəziyyət “tərsinə çevrilmişdir”. Bəy bəydir. Bəy, yenə də həmin Qurbanəli bəylərin tayıdır. Əziz xan da Qurbanəli bəy kimi, öz ictimai vəzifəsini keyf, eyş-işrət məclislərində, gəzintilərdə keçirməkdə görür. Əziz xanın kütbeyinliyindən, sərxoşluğundan istifadə edən, bir quzunu ona bir neçə dəfə satan Kəblə Məhəmmədhüseyn ağalar ilə rəiyyətin dialoq - vəziyyətlərində əmələ gələn bir dəyişikliyin səmərəsindən hələlik yalan ilə olsa da, fürsəti fövtə vermədən istifadə edir. Kəblə Məhəmmədhüseyn pul qazanmaq yolunu öyrənmiş və təsərrüfatçılığa üz tutmuş bir kəndlidir. Burada ağaya qarşı münasibət rəiyyət sədaqətindən deyil, xüsusi maddi mənafelərdən doğur. Gülüş əsərin bütövlükdə süjetini əhatə edir. Əziz xan Kəblə Məhəmmədhüseynlə qarşılaşdırılır. Finala doğru qarşılaşdırma səhnələrində yaranan gülüş istehza doğurmur, təbii axarından çıxmır. Amma situasiyalarda qəh-qəhə də yaranmır. Acı, kinayəli gülüş bəylərə, xanlara, cəmiyyətə qarşıdır. Əxlaqi eybəcərlikləri yaradanlara hiddətli gülüşdür. Professor M.Məmmədov yazır: “Əziz xan yazıçının başqa hekayələrində rast gəldiyimiz qəmsiz-qayğısız yaşayan tüfeyli mülkədarlardandır. Əziz xanın bütün işi-gücü səhərdən axşamadək mahalın pristav və bəylərini qonaq çağırmaq, yeyib-içib keyf etməkdən ibarətdir. Gün olmaz ki, onun evində qonaqlıq olmasın. Qurbanəli bəyin kiçik qardaşı olan Əziz xan əyyaşlığın canlı timsalıdır. İşsiz, avara, kefçil həyat onun əsas yaşayış prinsipidir. Əziz xanın bütöv həyat tarixini və çürük daxili aləmini açıb ifşa etmək üçün ədib onu Kəblə Məhəmmədhüseynlə qarşılaşdırır”. O, Kəblə Əziz xana qarşı qoyulub. Əziz xanın göz görəsi eybəcərliklərinə gülüş üçün zəmini, situasiyaları Kəblə yaradır. Kəblə bicdir, hazırcavabdır, həm də yumorludur. Bir quzuya xandan üç dəfə pul almaq asan iş deyil. O bu işi məqamında, lotucasına elə edir ki, heç nökərlərin də urfu incimir. Xanın qapısında qonaqlıq olan vaxtlarda, məclisin şirin yerində gəlir ki, Əziz xan kefli olsun, yaddaşı yerində olmasın. Hətta üçüncü dəfə quzunun pulunu istəyəndə Əziz xan nə qədər kefli olsa da “elə bil” duyuq düşür, sadəcə üstünü vurmur. Bəlkə də Kəblənin: “Xan, o üç manatdan mən nə dövlətli olacağam, nə kasıb. Qurban olsun sənə o üç manat. Ürəyini niyə sıxırsan?” - deməsi xanı ovsunlayır və o da bilərəkdən, yoxsa bilməyərəkdən şübhəli-şübhəli üçüncü dəfə üç manatı Kəbləyə verir. Qənimətini o qədər də asanlıqla əldə etməyən Kəblə “Allah xana ömür versin” deməklə onun kütbeyinliyinə istehza edir. Əziz xan gülüş hədəfinə çevrilir. “Quzu” hekayəsində Kəblə Məhəmmədhüseynlə Əziz xanın qarşılaşma səhnələri ədəbiyyatımızda ən uğurlu dialoqlardır. M.Cəlil məqsədinə nail olmaq üçün bu qarşılaşma səhnəsini ustalıqla yaratmışdır. Felyeton, hekayə, povest və dram əsərlərində əksərən xəfif gülüş və həzin bir göz yaşı ilə yaratdığı əsərlərdən fərqli olaraq “Quzu”da gülüş ağrıdıcıdır. Doğrudur, dahi sənətkar güldürməyi də, ağlatmağı da bacarır. Lakin bütün bunlar onun məqsədi deyildir. Onun gülüşləri də, göz yaşları da yalnız düşündürmək üçündür. Bu tipli hekayələr, povest, novella və felyetonlarla ədib kiçik bir xalqın böyük dərdini izah edir. Fikirləşirəm ki, xalqımın ədəbiyyatı, musiqisi çox böyükdür. Hər hansı millətin həyatı kimi, onun da həyatı məna və dərin məzmunla doludur. İnsan ruhunun dərinliklərində onun da gözyaşları, iztirabları, ümidləri və mübarizəsi dərin izlər salmışdır. İstər “Danabaş kəndinin əhvalatları”, istərsə də “Quzu” əsərində xüsusi mülkiyyətçilik aləminin insan qəlbini alçaldan münasibətlərini görürük. Bəs Novruzəli kimdir? “Poçt qutusu” haqqında ədəbiyyatşünaslar qədərincə və layiqincə fıkirlərini bildiriblər. Tənqidi realizmdən fundamental monoqrafıya nəşr etdirmiş (“Realizm: sənət və həqiqət” (B.,1980)) professor Y.Qarayev yazır: “Klassik Azərbaycan tənqidi realizminin ən səciyyəvi qəhrəmanlarından olan Novruzəli də (C.Məmmədquluzadə “Poçt qutusu”) Engelsin tənqid etdiyi xanım Nelli qədər passivdir, mütidir, ondan da avamdır. Lakin bu qəbildən olan surətlər bizə Balzak tipli realist qəhrəman təsiri bağışlaya bilir. Nə üçün? Xanım Qarkness öz qəhrəmanına acıyır, sentimental elegiya, mahnı oxuyur. Mirzə Cəlilin Novruzəliyə münasibəti isə tamam başqa cürdür. Bizim ədib nəinki öz qəhrəmanına acıyır, əksinə, o, Novruzəlini artıq oyatmalı olan bir dövrün - “tipik şəraitin” narahatlıq və vicdan səsini ucaldır. Prinsipial fərq bu obrazlardan əvvəl obrazlara müxtəlif estetik münasibətdə, iki müəllif mövqeyində özünü göstərir. Şübhəsiz, xanım Qarkness (Onore de Balzak. “Bəşəri komediya”) bədbəxt Nelliyə zamanla və “tipik şəraitlə” şərtlənən tendensiyalı münasibət bəsləsə idi, Engels onun əsərinə indiki qiyməti verməzdi. İndiki halında isə bu əsərin ən böyük tarixi əhəmiyyəti odur ki, bu povest realizmə verilən nəzəri düsturun, klassik tərifın səbəbinə, bəhanəsinə çevrilmişdir. Bu cəhət özü də mənalıdır: Engels kamil realizm haqqında tarixi qiyməti kamil realizmdən çox uzaq bir əsərin materialı əsasında verir, eləcə də Mirzə Cəlil Azərbaycanda kəndli şüurunun oyanma dövrünün realist qəhrəmanlarının surətini bu oyanmadan hələ uzaq bir Novruzəlinin timsalında verir və elə o vaxtdan da nəsrimizdə Novruzəli mövzusu yeni tipli bir realizmin klassik mövzusuna çevrilir”. Elə fıkirləşmək də lazım deyil ki, bu vasitə təkcə Novruzəlini - onun avamlığını, sadəlövhlüyünü tənqid edir. Bu realizm ictimai qaydaların əsasını tənqidə məruz qoyur, ədalətsiz cəmiyyətin, müsəlman kəndinin təməlini, bünövrəsini sarsıdır. Azərbaycan ədəbiyyatında tənqidi realizm XIX əsrdə təşəkkül tapdısa da, 1905-ci il inqilabının ictimai ideologiyada yaratdığı böyük çevrilişdən sonra və artıq inkişaf etmiş realizm ənənələrinin, yəni maarifçi realizmin zəminində formalaşır. Bu ənənələrin olmadığı bir şəraitdə, əlbəttə ki, tənqidi realizmdən, onun prinsiplərindən, meydana çıxmasından, formalaşmasından və ən nəhayət, sabitləşməsindən söhbət açmağa dəyməz. XX əsrin əvvəllərinə nəzər yetirdikdə (1900-1917) görmək çətin deyil ki, tənqidi realizm romantizmlə yanaşı, “əməkdaşlıq şəraitində” inkişaf edir. XIX əsrdəkilərdən, hətta müasirlərindən fərqli olaraq C.Məmmədquluzadə daha çox cürətli hərəkət etdi, qorxmadan, çəkinmədən, ölümün gözünə dik baxaraq sözünü acı-acı, kinayə ilə, gülə-gülə dedi. Ayrı-ayrı dünya xalqlarının ədəbiyyatında tənqidi realizmin əsasında adətən ifşa olunan burjua əlaqələrinin real gerçəkliyi dayanır. O, qəti inkar məzmunu daşıyır və mövcud quruluşun ictimai sütunları əleyhinə çevrilir. Diqqət yetirdikdə nə görürük? Sanki üfüqlər şəfəq saçır. Yəni bütün xalqlarda tənqidi realizmin mahiyyətini ifadə edən estetik kriteriya və prinsiplərlə ən boyuk tipoloji uyğunluğa XX əsrin ədəbi hadisələrində rast gəlirik. Yeni dövrdə Azərbaycanda realist ədəbi üslubun ümumxalq və ümummilli bir realizm səviyyəsində ən müasir dünya estetik prosesində iştirakı məhz bu hadisələrlə təmin olunur. Məhz “Usta Zeynal”ın, “Poçt qutusu”nun timsalında bədii yaradıcılığın Şərq qanunauyğunluqları vahid dünya estetik prosesi ilə ən yüksək səviyyədə qaynayıb qarışır.
M.F.Axundzadə Azərbaycan feodal əlaqələrinin hələ çox qüvvətli olduğu bir zamanda yeni tipli satiranın əsasını qoymuşdu. C.Məmmədquluzadə, Ə.Haqverdiyev və Y.V.Çəmənzəminli bu ənənəni davam və inkişaf etdirirdilər.
C.Məmmədquluzadə və Ə.Haqverdiyev gözəl müşahidə bacarığına malik sənətkarlar idilər. Əsərlərində aydın ideya istiqamətinin olması, yaşadığı mühitin real həyat həqiqətlərini geniş bədii lövhələrdə təsvir etməsi onların yaradıcılığına marağı artırır. Əsərlərində tərbiyəvi əhəmiyyət də, keçmişin qalıqlarına qarşı tənqidi ruh da, söylənilən ifşaedici fıkirlər də vardır. İstehza və kinayə M.Cəlilin obyektə qarşı yüksək münasibətindən, uzaqgörənliyindən, həyata, zavallı millətə məhəbbətdən və gələcəyə olan qırılmaz ümidlərindən doğurdu. Mirzə Cəlil satirik nasir, publisist olduğu qədər “fılosof və lirik” idi.
İctimai səviyyəyə qalxan gülüş növünü ustad yüksək səviyyəyə qaldırmağa müvəffəq olmuşdur. Mirzə Cəlilin bədii zövqü, eləcə də əsərlərinin quruluşu haqqındakı prinsipləri dəyişməz deyildir. Əksinə, dövr, hadisə, mövzu və sairədən asılı olaraq bunlar tez-tez dəyişir, təkmilləşir və yeniləşir. Bu yeniləşmə və təkmilləşmə həmişə ictimai quruluşun dəyişməsi, bir formasiyanın digərini əvəzləməsi ilə çətinləşir. Çində analar uşaqlarına qəzəblənib qarğış edəndə deyirlər ki, “səni görüm keçid dövründə yaşayasan”. Biz XX əsrin 90-cı illərində keçid dövrünü yaşayıb müşahidə etdik; ağrı-acılarını, şirinliyini daddıq. İçində yaşadığımıza, iştirakçısı olduğumuza görə formasiya dəyişikliyinin yaradıcı şəxslər üçün mürəkkəbliklərini duymaq çətin deyildir.
BABA BABAYEV,
filologiya elmləri doktoru, AMEA
Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat
İnstitutunun baş elmi işçisi
Tarix: 10-05-2019, 13:01