Təsviri incəsənət dərslərində vətənpərvərlik tərbiyəsinin formalaşdırılması
Rəfail ƏLİYEV,
Şirvan şəhəri S.Hüseynov adına
1 nömrəli tam orta məktəb-xüsusi liseyin hərbi rəhbəri,
Əməkdar müəllim
Təhsilin məzmunu məktəblilərin vətənpərvərlik şüurunun formalaşdırılması prosesində aparıcı yer tutur. Vətənpərvərlik isə özündə insanın doğulub boya-başa çatdığı torpağa - Vətənə məhəbbəti, xalqın inkişaf tarixi bağlı qürurunu ehtiva edir. Vətənpərvərlık hissi məktəbəqədər yaşdan formalaşmağa başlayır. Hər bir uşaq ailədə və məktəbəqədərki təhsil müəssisəsində vətənpərvərlik sahəsində aldığı biliklərlə məktəbə ilk qədəmlərini atır.
Baza biliklərini isə o, məktəb təlimi prosesində alır. Məhz məktəbdə təhsil- alanların ölkəmizin inkişaf tarixi və orada yaşayan xalqların mədəniyyəti haq- qında təsəvvürləri formalaşdırılır. Şagirdlərə milli məişətimizi, ədəbiyyatımızı, mahnılarımızı öyrətməklə biz onlarda Vətənə məhəbbət hissini formalaşdırırıq.
Vətənpərvərlik tərbiyəsi üzrə işlər yalnız dərsdənkənar vaxtlarda deyil, həm də dərs prosesində aparılır. Bu məqsədlə şagirdlər mahnıları dinləyir və ifa edir, şeirləri səhnələşdirir, kollektiv fəaliyyətləri yerinə yetirirlər.
Məktəblilərin ölkənin mədəni rəngarəngliyi ilə tanışlığı, vətənpərvərlik tərbiyəsi üçün əsas fənlərdən biri də “Təsviri incəsənət” fənnidir.
İncəsənət insan psixikasını müxtəlif cəhətlərdən çox geniş və dərindən əha- tə edir. Bu əhatəlilik təkcə təxəyyül və hisslərlə deyil, həm də fikir və düşüncələrimizlə təsəvvür edilən idrakımıza əsaslanır. Bunun böyük əhəmiyyəti şüur və özünüdərkin inkişafında, mənəvi hisslərin tərbiyəsində, dünyagörüşünün formalaşmasında özünü göstərir. Bədii tərbiyə şəxsiyyətin hərtərəfli və ahəngdar inkişafına təsir göstərən ən vacib və mühüm vasitələrdən biridir.
Ümumtəhsil fənlərindən biri olmaqla ibtidai və əsas təhsil pillələrində tədris olunan “Təsviri incəsənət” fənninin məzmununun təlim nəticələri doğma diyarın bədii mədəniyyət materialları əsasında Vətənə vətənpərvərlik münasibəti ni təmin edən bədii mədəniyyətin əsaslarını formalaşdırmaqdır.
Təsviri incəsənət dərslərində vətənpərvərlik hissinin inkişafı şagirdlərin bədii yaradıcılıq prosesində həyata keçirilir. Təsviri incəsənət dərslərində müxtəlif mənzərələr, natürmortlar, xalça naxışları çəkən şagirdlər bu yaradıcılıq nümunələri ilə vətənə məhəbbətlərini əks etdirirlər. Müşahidələr göstərir ki, şagirdlərin incəsənətin müxtəlif növlərini öyrənərək mənimsəməsi onların bədii yaradıcılıq fəaliyyətinin formalaşmasını stimullaşdırır.
“Təsviri incəsənət” dərslərində söhbətlər zamanı şagirdlər öz xalqının milli mədəniyyətini öyrənir, sonra isə müvafiq tematik süjetlər əsasında tapşırıqlar icra edirlər. Əsas təhsil pilləsinin V sinifləri üçün buraxılmış “Təsviri incəsənət” dərslikləri milli ənənələri, vətənpərvərliyi, eləcə də vətən- pərvərliyin əsas tərkib hissəsi olan hərbi vətənpərvərlik tərbiyəsinin for-malaşdırılmasında daha böyük imkanlar yaradır. Müxtəlif müəlliflər tərə- findən 2 variantda hazırlanmış bu dərsliklər mövzular baxımından qismən fərqlənsə də, eyni məqsədlərə xidmət edir.
Vətənpərvərlik tərbiyəsinin formalaşdırılmasında xalq sənətinin-dekorativ-tətbiqi sənətinin öyrədilməsi əsas mövzulardan biridir. Dekorativ-tətbiqi sənət nəsildən-nəslə ötürülmüş informasiyanı qoruyur və zənginləşdirir. Xalq sənəti çoxəsrlik ənənələri və mədəni irsimizi mühafizə edir, inkişafına və nəsillərə ötürülməsinə, daim yaşamasına zəmin hazırlayır.
Cəmiyyətdə baş verən dəyişikliklər məktəbdən vətənpərvərlik tərbiyəsinin məzmun, forma, metod və vasitələrində müasir sosial-pedaqoji reallıqlara uyğun olaraq adekvat dəyişikliklər aparılmasını tələb edir. Məktəbdə vətənpərvərlik tərbiyəsi sisteminin bu istiqamətlərini belə qruplaşdırmaq olar:
a) nəsillərin milli mədəniyyətin inkişaf tendensiyasının qorunması;
b) şəxsiyyətin mənəvi-əxlaqi keyfiyyətlərinin formalaşdırılması;
c) Azərbaycan torpaqlarının vətənpərvərlərinin tərbiyə edilməsi;
ç) uşaqların hərtərəfli inkişafı, onların yaradıcılıq qabiliyyətlərinin inkişafı, şəxsiyyətin özünüifadəsi üçün şərtlərin yaradılması;
d) səhiyyə mədəniyyətinin, ailə həyatına şüurlu münasibətin formalaşdırılması; e) əməksevərliyin formalaşdırılması;
ə) məktəblilərdə təsviri incəsənət dərslərindəki vasitələrlə sosial və kommunikativ səriştəliliyin formalaşdırılması;
f) təbiətə ehtiyatlı münasibətin tərbiyə edilməsi.
Vətənə məhəbbət tərbiyəsi təsviri incəsənət dərslərinin əsas vəzifələrindən biridir. Bu məqsədlə xalqın məişət, tarix və mədəniyyəti, dekorativ-tətbiqi xalq sənəti, doğma diyarın naturadan peyzajları, yerlilərin portretləri, regionun məişət əşyalarından istifadə etmək olar.
Dərslərdə həmçinin Dövlət gerbi və bayrağının təsvirlərindən, doğma diya- rın təbiətinə aid şəkillərdən istifadə etmək məsləhət görülür.
Dərsliyin 2016 və 2020-ci illərdə nəşr edilmiş əsas variantında bu mövzuların tədrisi ilə bağlı kifayət qədər sistemli məlumatlar var. Dərslikdəki I və II tədris vahidləri milli vətənpərvərlik tərbiyəsinin formalaşdırılmasında xüsusi əhəmiyyətə malikdir. “Azərbaycan daxmasının daxili dünyası” mövzusu-nu öyrənən şagird daxmanın interyerinə daxil olan “ləmə”, “rəf”, ”taxça”, “camaxatan” anlayışları ilə tanış olur, onları müasir evin interyerləri ilə mü- qayisə edirlər.
“Güləbətin”, “təkəlduz”, ”muncuqtikmə”, “piləktikmə” üsulları ilə tanış olan şagird xalqın bədii tarixindən qürur duyur, onun Vətən sevgisi daha da zənginləşir.
Daha sonra xalq geyimləri və onun elementlərini öyrənən, xovsuz xalça növləri, onların naxış elementləri, xüsusiyyətləri ilə tanış olmaqla yanaşı, bu naxışları çəkmək üsullarını mənumsədikcə şagirddə Vətənin zəngin bədii tarixinə unudulmayacaq bir sevgi, heyranlıq yaranır. Azərbaycanın xalçaçılıq məktəbləri haqqında aldığı bilgilər isə zəngin məişətimiz, xalqın tarix və mə- dəniyyətinə marağı daha da artırır.
“Təsviri incəsənət” dərslərində vətənpərvərlik tərbiyəsinin formalaşdırıl- masında Vətənin füsünkar təbiət gözəlliklərini əks etdirən peyzaj-mənzərələrin, eləcə də Vətən torpağının nemətlərindən ibarət natürmortların çəkdirilməsinin də böyük əhəmiyyəti var.
Mənzərə şəkilləri çəkdirərkən təbiətə ekskursiya təşkil etmək də maraqlıdır: şagird seyr etdiyi doğma yerləri müəyyən görünüşdən çəkərkən təbiətə vurğunluğunu rənglərin dili ilə ifadə edir, natürmort çəkərkən meyvələrdən ibarət orijinal kompozisiya qurmağa çalışır. ”Kürün sahilində”, “Qızıl payız”, ”Şirvanın səhəri” kimi mövzularda peyzajlar, “Payız nemətləri”, “Güllər” kimi mövzularda natürmortların çəkdirilməsi məqsədəuyğun olardı.
Təhsilalanların dərslərdə vətənpərvərlik tərbiyəsinin imkanlarını təhlil edərkən aşağıdakı meyarların nəzərə alınması vacibdir:
*Təhsilalanların konkret sinifdə vətənpərvərlik tərbiyəsinin bütün sistemi ilə əlaqəsi. Bu tələbi yerinə yetirmək üçün müəllim vətənpərvərlik tərbiyəsinin, onun mərhələlərinin həyata keçirilməsində öz fənninin imkan və yerini müəyyənləşdirməli və bunları digər fənlərin imkanları ilə əlaqələndirməlidir.
*Dərsdə qarşıya qoyulmuş konkret məqsədin pedaqoji cəhətdən əsaslandırılması. Müəllim müəyyənləşdirməlidir ki, proqramın izahat vərəqində şəxsiyyətin vətənpərvər kimi tərbiyəsi məsələləri yetərlidirmi?
Təhsilalanların əldə etdikləri biliklər aşağıdakıları təmin etməlidir:
- ideya-mənəvi məzmunun düzgün çatdırılması;
- öyrənilən zəruri materialların şüurlu mənimsədilməsi;
- vətənpərvərlik istiqaməti; müxtəlif peşələrin təbii və elmi əsaslarının öyrədilməsi.
Beləliklə, incəsənət, o cümlədən təsviri incəsənət, onun bütün növləri böyük tərbiyə imkanları yaradır. O, özündə cəmlədiyi geniş mənəvi potensialı, estetik və əxlaqi idealı ilə uşaqlarda öz xalqının mənəvi mədəniyyətinə dərin hörmət və məhəbbət formalaşdırır.
Tarix: 14-01-2021, 11:34