TƏHSİLDƏ SÜNİ İNTELLEKT

Xülasə: Ümumiyyətlə, təhsildə süni intellektin inkişaf perspektivləri çox böyükdür. Onlar tədris prosesinin səmərəliliyini, tələbə marağını artırmaq və öyrənməni hər bir tələbənin fərdi ehtiyaclarına uyğunlaşdırmaq üçün yeni imkanlar açır. Süni intellektdən düzgün istifadə daha yaxşı təhsilə və gələcək nəsli müasir dünyanın çağırışlarına hazırlaya bilər.

Açar sözlər: süni öyrənmə, bilik, tədris metodları, intellekt, təhlil, qiymətləndirmə, texnologiya, proses Süni intellekt (AI-artificial intelligence) bu gün ən çox müzakirə olunan anlayışlardan biridir. Süni intellektdən istifadə artıq həyatın müxtəlif sahələrini, o cümlədən təhsili əhatə edir. Təhsildə süni intellekt şagirdlərin bilik və bacarıqlarını əhəmiyyətli dərəcədə təkmilləşdirməklə yanaşı, təlim prosesini də sadələşdirə bilər.

Təhsildə süni intellekt  hər bir tələbəyə uyğun, fərdiləşdirilmiş təhsil proqramları yaratmaq üçün istifadə edilə bilər. O, tələbələrin performansı, tərəqqisi və biliklərə yiyələnməyə çalışdıqları sahələr haqqında məlumatları təhlil edə bilər. Bu təhlilə əsaslanaraq, AI uyğun materiallar və öyrənmə fəaliyyətləri, həmçinin fərdi dəstək və rəhbərlik təklif edə bilər.

Süni intellekt müəllimlərə şagirdləri qiymətləndirməyə də kömək edə bilər. O, tapşırıqları və imtahanları avtomatik yoxlaya və ani rəy verə bilər. Bu, müəllimlərə sənədlərin yoxlanılmasında vaxta qənaət etməyə, tələbələrlə təhlil və rəylərə diqqət yetirməyə imkan verir. Bundan əlavə, AI səmərəli öyrənmə prosesini asanlaşdıra bilər. Məsələn, o, virtual və genişlənmiş reallıqdan, interaktiv tapşırıqlardan istifadə edərək məlumat təqdim etməyin yeni və maraqlı üsullarını təklif edə bilər.

Süni intellekt həmçinin dərs cədvəllərini optimallaşdıra, tələbələrin seçimlərini nəzərə ala və ən yaxşı variantı təklif edə bilər. Təhsildə süni intellektin istifadəsi təlim prosesinin səmərəliliyini əhəmiyyətli dərəcədə artıra bilər, həmçinin tələbələrə daha fərdi və rahat təcrübə təklif edə bilər. Bununla belə, yadda saxlamaq lazımdır ki, süni intellekt müəllimi tamamilə əvəz etməməli, yalnız onun tələbələrə öz potensiallarını üzə çıxarmaq üçün kömək etməkdə onun rolunu tamamlamalıdır.

Süni intellekt bir çox sahələrdə, o cümlədən təhsildə geniş istifadə olunur. Süni intellektə əsaslanan təhsil sistemləri təlim prosesində tələbələrə və müəllimlərə kömək edir. Onlar hər bir tələbənin fərdi ehtiyaclarına uyğunlaşa, testlər və tapşırıqlar verə, rəy və rəhbərlik edə bilər.

Təhsildə süni intellektin istifadəsi materialın daha effektiv öyrənilməsinə və biliklərin mənimsənilməsinə kömək edir. Çünki süni intellekt məlumatları təhlil edə və tələbələrin unikal ehtiyac və qabiliyyətlərinə əsaslanaraq ən vacib aspektləri vurğulaya bilər. Bu təlim zamanı vaxtdan və puldan səmərəli istifadə etməyə imkan verir ki, bu da tədris prosesinin nəticələrini və məhsuldarlığını yüksəldə bilər.

Süni intellektin istifadəsi həmçinin bəzi inzibati vəzifələri, məsələn, tapşırıqların yoxlanılması, bacarıq səviyyələrinin qiymətləndirilməsi və tələbələrin irəliləyişlərinin izlənilməsini avtomatlaşdırmağa imkan verir. Bu, müəllimlərə tədris prosesinin daha vacib aspektlərinə diqqət yetirməyə və onun effektivliyini artırmağa kömək edə bilər. Həmçinin, təhsildə süni intellektin istifadəsi hər bir tələbə üçün fərdiləşdirilə bilən interaktiv və adaptiv tədris materialları yaratmağa imkan verir. Bu, öyrənməyə motivasiya və marağı yaxşılaşdırmağa kömək edə bilər, çünki material öyrənən üçün ən uyğun olan formada təqdim olunacaq.

Lakin bütün üstünlüklərə baxmayaraq, süni intellektin təhsildə istifadəsinin də   məhdudiyyətləri var. Məsələn, süni intellekt hər zaman tapşırığın kontekstini və mənasını başa düşə bilmir, bu da şagirdlərin cavablarının düzgün təfsirinə və qiymətləndirilməməsinə səbəb ola bilər. Təhsildə süni intellektdən istifadənin əsas üstünlüklərindən biri onun maraqlı və cəlbedici təhsil məzmunu təklif etmək qabiliyyətidir. Süni intellekt tələbələri mövzuya dərindən maraqlandıran və öyrənməyə həvəsləndirən virtual kurslar, təhsil oyunları və interaktiv dərslər yarada bilər. Süni intellekt müəllimlərə şagird qiymətləndirmələrinin effektiv aparılmasında da kömək edir.

Süni intellektə əsaslanan avtomatlaşdırılmış sistemlər müəllimlərə hər bir şagirdin performansı, onların güclü və zəif tərəfləri  haqqında dəqiq məlumat əldə etməyə imkan verir. Bu da öz növbəsində müəllimlərə şagirdin fərdi ehtiyaclarını müəyyən etməyə və onları dəstəkləmək və inkişaf etdirmək üçün strategiyalar hazırlamağa kömək edir. Təhsildə süni intellektdən istifadənin əsas üstünlüklərindən biri onun maraqlı və cəlbedici təhsil məzmunu təklif etmək qabiliyyətidir. Süni intellekt tələbələri mövzuya dərindən maraqlandıran və öyrənməyə həvəsləndirən virtual kurslar, təhsil oyunları və interaktiv dərslər yarada bilər. Süni intellekt həm də müəllimlərə şagirdlərin effektiv qiymətləndirilməsini aparmağa kömək edir.

Süni intellektə əsaslanan avtomatlaşdırılmış sistemlər müəllimlərə hər bir şagirdin performansı,   onların güclü və zəif tərəfləri haqqında dəqiq məlumat əldə etməyə imkan verir. Bu da öz növbəsində müəllimlərə şagirdin fərdi ehtiyaclarını müəyyən etməyə və onları dəstəkləmək və inkişaf etdirmək üçün strategiyalar hazırlamağa kömək edir. Süni intellekt (AI) təhsildə tətbiqi üçün geniş potensiala malik ən mühüm texnologiyalardan biridir. Süni intellektin sinif otağına inteqrasiyası həm tələbələr, həm də müəllimlər üçün çoxlu faydalar gətirə bilər.

Təhsildə süni intellektdən istifadənin bəzi mühüm faydaları bunlardır:
1. Fərdiləşdirilmiş təlim: Süni intellekt hər bir tələbə üçün onun bilik səviyyəsini, qabiliyyətini və öyrənmə xüsusiyyətlərini  nəzərə alaraq fərdi təhsil proqramları yaratmağa imkan verir. Bu, daha səmərəli və effektiv öyrənmə təcrübəsi əldə etməyə imkan verir, çünki hər bir tələbə onlara ən uyğun olan təhsili alır.
2. Avtomatlaşdırma: Süni intellekt əvvəllər müəllimin girişini tələb edən bir çox rutin işləri yerinə yetirə bilər. Məsələn, AI tələbə testi və tapşırıqlarının nəticələrini təhlil edə, onların fəaliyyətini qiymətləndirə və gələcəkdə öyrənmə üçün tövsiyələr verə bilər.
Bu, müəllimlərə tələbələrlə daha yaradıcı və interaktiv olmağa diqqət yetirməyə imkan verir.

3. Əlçatanlıq: Təhsildə süni intellektdən istifadə müəyyən səbəblərə görə ənənəvi dərslərdə iştirak edə bilməyənlər üçün təhsilin əlçatanlığını genişləndirə bilər.  Məsələn, AI istənilən vaxt və hər yerdə əlçatan olan onlayn kurslar təqdim edə bilər. Bu, xüsusilə ucqar ərazilərdə yaşayan və ya fiziki məhdudiyyətləri olan tələbələr üçün faydalıdır.

4. Təkmilləşdirilmiş məlumat analitikası: Süni intellekt böyük həcmdə məlumatları emal edə və tələbələrin öyrənməsində meylləri, nümunələri və zəif tərəfləri müəyyən edə bilər. Bu, müəllimlərə tədris metodlarının effektivliyini təhlil etməyə və daha yaxşı nəticələr əldə etmək üçün lazımi düzəlişlər etməyə imkan verir. Süni intellekt (AI) müasir təhsil mühitinin ayrılmaz hissəsinə çevrilərək, müəllim və tələbələrə təlim prosesini təkmilləşdirmək  üçün yeni imkanlar təqdim edir.

Təhsil müəssisələrində süni intellektdən istifadəyə dair bəzi nümunələr:
1. Fərdi təlim: Süni intellektin köməyi ilə hər bir tələbə üçün onların qabiliyyət və ehtiyaclarına uyğun fərdi təhsil planları yaratmaq mümkündür. Öyrənmə alqoritmləri uyğun materialları, tapşırıqları və tədris metodlarını təklif edərək, tələbə məlumatlarını və onun tərəqqisini təhlil etməyə imkan verir.
2. Tapşırıqların və testlərin avtomatik yoxlanılması: Süni intellekt vasitəsilə siz ev tapşırıqlarını və testləri yoxlamağa sərf olunan vaxtı əhəmiyyətli dərəcədə azalda bilərsiniz.   Proqramlar avtomatik olaraq tələbə cavablarını təhlil edir, düzgün icranı müəyyənləşdirir və tələbələrə dərhal rəy verir. Bu, tələbələrə bacarıqlarını daha tez qiymətləndirməyə və materialı daha effektiv öyrənməyə imkan verir.

3. Virtual köməkçilər: Süni intellektə əsaslanan virtual köməkçilər təhsil müəssisələrində populyarlaşıb. Onlar tələbə suallarını cavablandıra, cədvəllər, tədris materialları və s. haqqında məlumat verə bilərlər. Belə köməkçilər günün istənilən vaxtında 24/7 hazır ola və tələbələrə kömək edə bilər.
4. Akademik performansın proqnozlaşdırılması: Tələbələr və onların fəaliyyəti haqqında   məlumatlara əsaslanaraq, AI onların akademik performansını proqnozlaşdıra bilir. Bu, pedaqoqlara və təhsil rəhbərlərinə problemləri müəyyən etməyə və tələbə uğurunu artırmaq üçün müvafiq tədbirlər görməyə kömək edir.

5. Adaptiv təhsil platformaları: Bəzi təhsil platformaları adaptiv kurslar yaratmaq üçün süni intellektdən istifadə edir. Onlar tələbələrin irəliləyişinə nəzarət edir və onların ehtiyaclarına avtomatik uyğunlaşır, kurrikulumun mümkün qədər effektiv şəkildə mənimsənilməsinə kömək edən materiallar və tapşırıqlar təklif edirlər. Bunlar süni intellektin təhsildə istifadəsinə dair bəzi nümunələrdir. Bu sahədə AI-nin inkişafı təhsilin sərhədlərini genişləndirməyə davam edir, onu daha  əlçatan, səmərəli və fərdiləşdirilmiş edir. Təhsildə süni intellektin çətinlikləri və məhdudiyyətləri.

Təhsildə süni intellektin istifadəsi təlim prosesini təkmilləşdirmək və daha böyük uğurlar əldə etmək üçün böyük imkanlar təqdim edir. Bununla belə, AI-nin istifadəsi də müəyyən çətinliklər və məhdudiyyətlərlə gəlir. Əsas problemlərdən biri süni intellekt sahəsində ixtisaslı mütəxəssislərin olmamasıdır. Süni intellektə əsaslanan təhsil texnologiyalarının inkişafı və tətbiqi bu cür sistemləri yaratmaq, öyrətmək və saxlamaq qabiliyyətinə malik olan ixtisaslaşmış kadrlar tələb edir.

Təəssüf ki, hazırda bu sahədə mütəxəssis çatışmazlığı ciddi problemdir.   Digər məhdudiyyət təhsildə AI-nin öyrədilməsi üçün mövcud məlumatların olmamasıdır. Süni intellekt sisteminin effektiv işləməsi üçün təhsil prosesi ilə bağlı böyük həcmli məlumatlara çıxış əldə etmək lazımdır. Təəssüf ki, bu məlumatlar həmişə mövcud olmur və test balları, qiymətlər, akademik nailiyyətlər və s. kimi sahələri əhatə edir. Kifayət qədər məlumat olmadan, AI təhsildə tam potensialını reallaşdıra bilməyəcək. Texniki çətinliklər də süni intellektin təhsildə istifadəsini məhdudlaşdıran amildir.

Süni intellekt sistemlərinin işlənib hazırlanması və saxlanmasının mürəkkəbliyi bir çox təhsil müəssisəsi üçün böyük ola bilər. Süni intellekt sisteminin səhv konfiqurasiyası və ya sui-istifadəsi tələbələr üçün arzuolunmaz  və mənfi nəticələrə gətirib çıxara bilər. Bundan əlavə, təhsildə süni intellektdən istifadənin etik və sosial nəticələrinə diqqət yetirmək lazımdır. Süni intellektin tətbiqi yalnız müəyyən norma və dəyərlər nəzərə alınmaqla, həmçinin tələbə məlumatlarının məxfiliyinin qorunması ilə mümkündür. Təhsildə AI-nin məsuliyyətli istifadəsi potensial etik və sosial məsələlərin diqqətlə təhlilini və nəzərə alınmasını tələb edir. Nəhayət, əsas problemlərdən biri müəllimlər və tələbələr tərəfindən süni intellektə qarşı qorxu və inamsızlıqdır.

Pedaqoji heyət və tələbələrə AI-dən istifadənin üstünlükləri və məhdudiyyətləri  haqqında izah etmək və maarifləndirmək vacibdir ki, onlar onun tədris prosesindəki rolunu adekvat qiymətləndirə bilsinlər və onun istifadəsində fəal iştirak etsinlər. Bütövlükdə, süni intellektin təhsildə tətbiqi bir sıra çətinlikləri və məhdudiyyətləri dəf edə bilər, lakin təhsil müəssisələrindən və pedaqoji ictimaiyyətdən ciddi səylər və şüurlu yanaşma tələb edir. Təhsildə süni intellektin inkişaf perspektivləri. Süni intellekt (AI) getdikcə daha çox sənayeləşir və həyatın müxtəlif sahələrində, o cümlədən təhsildə geniş istifadə olunur. Bu, təhsil mühitinin və tədris metodlarının inkişafı üçün yeni perspektivlər açır. Təhsildə süni intellektin inkişafının əsas perspektivlərindən biri təhsil prosesinin fərdiləşdirilməsidir.

Süni intellekt sayəsində müəllimlər hər bir tələbənin ehtiyaclarına uyğun fərdiləşdirilmiş təlim proqramları yarada bilərlər. Bu, tələbələrə öyrənməni ən effektiv və ehtiyaclarına uyğun şəkildə almağa imkan verir ki, bu da öz növbəsində onların performansını və öyrənməyə marağını artırır. Süni intellekt bilik və bacarıqların qiymətləndirilməsində də istifadə edilə bilər. Süni intellektlə işləyən avtomatlaşdırılmış qiymətləndirmə sistemi tələbələrin cavablarını təhlil edə və onlara öz bacarıqlarını təkmilləşdirməyə kömək etmək üçün rəy verə bilər. Bu, bilik və bacarıqların səviyyəsini daha obyektiv qiymətləndirməyə, həmçinin daha da təkmilləşdirmək üçün dərhal rəy   bildirməyə imkan verir.

Süni intellekt müəllimlərə tədris zamanı əldə edilən məlumatları araşdırmaq və təhlil etməkdə də kömək edir. Bu, tədris metodlarının effektivliyi və ya tələbələrin ehtiyacları ilə bağlı tendensiyaları və qanunauyğunluqları müəyyən etməyə imkan verir. Bu cür məlumatlar təhsilin keyfiyyətini artırmaq üçün istifadə edilə bilər.

Təhsildə süni intellektin inkişafının digər perspektivi intellektual öyrənməyə yardım sistemlərinin inkişafıdır. Bu cür sistemlər tələbələri mürəkkəb mövzuları və ya tapşırıqları izah edən əlavə materiallarla təmin edə və onlara materialı öyrənməyə kömək edə bilər. Bu, təhsilə çıxışı yaxşılaşdırır və tələbələrə əlavə dəstək əldə etməyə kömək edir. Bununla belə, yadda saxlamaq lazımdır ki, süni intellektin inkişafı və təhsildə tətbiqi həm də özünəməxsus çətinliklər və risklər gətirir. Bu amilləri nəzərə almaq və təhsildə ən yaxşı nəticələr əldə etmək üçün AI-dən istifadə etməyə kömək edəcək strategiyalar hazırlamaq vacibdir.

Süni intellekt təhsilə daxil olub, tələbələr və müəllimlər üçün etibarlı köməkçi olduğunu sübut edib. O, öyrənmə tərzinə inqilabi dəyişikliklər gətirir və təhsil proseslərinin keyfiyyətini artırır. Məsələn, bu, hər bir tələbənin fərdi ehtiyaclarını və məlumatın mənimsənilmə sürətini nəzərə alaraq tədris materialını fərdiləşdirməyə imkan verir.

Təhsildə süni intellektdən istifadə şagirdlərə materialı daha effektiv öyrənməyə və problemlər haqqında dərindən düşünməyə imkan verir. O, ani geribildirim verir və tələbələrə səhvlərini başa düşməyə kömək edir. Bundan əlavə, o, mövzunu daha dərindən başa düşmək üçün əlavə məşqlər və materiallar təklif edə bilər. Bu, həm də tələbələrin qiymətləndirmə prosesini xeyli asanlaşdırır. Süni intellekt tamamlanmış tapşırıq və imtahanlardan məlumatları avtomatik toplayıb təhlil edə bilər ki, bu da müəllimlərə işlərinin daha yaradıcı və əməkdaşlıq aspektlərinə diqqət yetirməyə imkan verir. Ancaq bir çox faydalarına baxmayaraq, yadda saxlamaq lazımdır ki, süni intellekt müəllimi tamamilə əvəz edə bilməz.

  Təhsildə insan amilinin əhəmiyyətini qiymətləndirməmək olmaz. Müəllimin şagirdlərdə tənqidi təfəkkürü ilhamlandırmaq, həvəsləndirmək və stimullaşdırmaq bacarığı süni intellektlə əvəz edilə bilməz. Bununla belə, süni intellekt təhsildə getdikcə daha vacib bir vasitəyə çevrilir və gələcəkdə onun istifadəsi artmağa davam edəcək. Bu, tələbələri müasir dünyanın tələblərinə daha yaxşı hazırlayan çevik və əlçatan təhsil sistemləri yaratmaq üçün imkanlar yaradır.

Sitat üçün: Azhykulov S.M. Təhsil   sahəsində süni intellekt // Archon, 2024, No 4(43), C, 44-48,

---

Tarix: 7-05-2025, 18:09

---