Saytda axtar
Bazar günü  
 12 fevral 2017   23:10:34  

“NƏŞRİYYAT İŞİ HAQQINDA” QANUNA GÜNÜN REALLIĞI PRİZMASINDAN BAXIŞ




 “Nəşriyyat işi haqqinda” Azərbaycan Respublikasının qanununa nəşr işinin spesifikası və günün reallığı baxımından aşağıdakı dəyişikliklərin edilməsi zərurətini yaradır:
 - “Bu Qanun nəşriyyat işinin ümumi prinsiplərini müəyyən edir, nəşriyyat fəaliyyətinin təşkili və həyata keçirilməsi ilə əlaqədar nəşriyyat işinin subyektləri arasında münasibətləri tənzimləyir, onların hüquq və vəzifələrini müəyyən edir” yerinə “Bu Qanun nəşr işinin təşkili sahəsində fəaliyyətin ümu­mi prinsiplərini müəyyən edir, kitab nəş­ri, yayımı və satışını həyata keçirən subyektlər arasında müna­si­bətləri tənzimləyib, bu subyekt­lərdən hər birinin nəşr işi sahəsində hüquq və vəzifələrini mü­əy­yən edir” yazılmalıdır. Çünki, qanunda söhbət, nəşr işinin təşkilindən gedir;
-qanunun 1-ci fəslinin 1-ci maddəsində -“Bu Qanunda istifadə edilən əsas anlayışlar aşağıdakı mənaları istifadə edir” yerinə ”Bu Qanunda istifadə edilən əsas anlayışlar aşağıdakı mənaları ifadə edir”yazılması da yerinə düşərdi, çünki, anlayışlar mənanı istifadə yox, ifadə edirlər;
- “nəşriyyat - əsas fəaliyyət sahəsi müəllifə sifariş verməklə və ya müəl­li­fin (müəlliflik hüququ sahibinin) sifarişi ilə nəşriyyat məhsullarının hazırlanması, istehsalı və (və ya) yayımından ibarət ol­an ixtisaslaşmış mədəniyyət müəssisəsi” yerinə “- nəşriyyat - əsas fəaliyyət sa­hə­si müəllifdən qəbul edilən və ya ona sifariş verilən, ya da müəllifin (müəlliflərin)  iştirakı ilə ya­zı­lan və ya tərtib edilən əsərin nəş­rə hazırlanmasını, istehsal və yayımını təşkil edən ixtisaslaş­mış mü­əssisə” kimi yazıl­malı­dır, çünki, nəşriyyatın vəzifəsi əsəri istehsal edib yaymaq yox, nəş­rə hazırla­maqdır; nəşrin istehsal və yayımı isə, yalnız müəlliflə imzalanan müqavilə əsasında baş tuta bilər;
- “nəşriyyat məhsulları” ifadəsi “nəşr məhsulları” ilə əvəz edilməlidir, çünki, söhbət nəşriyyatda hazırlanan hər hansı plakat, qılaf, qutu, əlfəc və s.-dən yox, nəşrdən gedir;
-“dövlət nəşriyyatı - dövlət təşkilatlarının təsis etdiyi və yaxud onların təş­kilat strukturlarına daxil olan nəşriyyatlar və nəşriyyat bölmələri”ndə dövlət strukturu nəzdində özü­nümaliyyələşdirmə prin­sipi ilə fəaliyyət göstərən nəşriy­yatların (məs.: “Azərbaycan” nəşriyyatı) sta­tusu (dövlət nəşriyyatı sayılıb-sayılmaması) ilə bağlı məsələyə aydınlıq gətirilməsi də pis olmazdı; 
-“nəşriyyat işi - nəşriyyat məhsullarının hazırlanması, istehsalı və yayımı ilə məşğul olan hüquqi və fiziki şəxslərin təşkilati-yaradıcılıq və istehsalat-təsərrüfat fəaliyyətini əha­tə edən ictimai müna­sibətlər sahəsi”yerinə “nəşr işi – müəllif mətninin nəşrə hazırlanması ilə məşğul olub onun istehsal və yayımını təşkil edən; hüquqi və fiziki şəxslərin təşkilati-yara­dı­cılıq və istehsa­lat-təsərrüfat fəaliyyətini əhatə edən icti­mai münasibətlər sahəsi” yazılması, daha məqsədəuyğundur;
-“naşir - nəşriyyat məhsulunun istehsalını maddi-texniki cəhətdən təmin edən (maliyyələşdirən) nəş­riyyat və yaxud əsas fəaliyyəti bu sahə ilə əlaqədar olmayan fiziki və ya hüquqi şəxs” yerinə “na­şir – əsərin nəşrə hazırlanmasını, istehsal və yayımını təşkil ed­ən şəxs“ yazılması daha düzgündür. Çünki, na­şir əsəri nəşrə hazırlayan, istehsal və yayımını təşkil ed­ən şəxsdir. Nəşri maliyyələşdirənin əsas fəaliyyəti bu sahə ilə əlaqədar olmaya da bilər, əsas odur ki, nəşrin maliyyə xərclərini qarşılasın;
-“nəşriyyat məhsulu - çap üsulundan və formasından asılı olmayaraq nəşriyyatların (naşirlərin) sifarişi ilə istehlakçı üçün nəzərdə tutulan kitab, broşür, albom, plakat, buklet, açıqca, elektron nəşrlər və digər nəşriyyat məhsullarının məcmusu” yerinə “- nəşr məhsulu – nəşr növündən və çap forma­sın­dan asılı olmayaraq nəşriyyat­la­rın (naşirlərin) sifarişi ilə hazırlanıb oxucu üçün nəzərdə tutulan kitab, broşür, albom, plakat, buklet, açıqca, elektron nəşr və digər nəşr məhsul­ları məcmusu” kimi yazılmalıdır, çünki, nəşrin hansı çap üsulu ilə hazırlanmasının bura qətiyyən dəxli yoxdur;
-“çap məhsulu - poliqrafiya müəssisələrində çap texnikası vasitəsilə hazır­la­nan dövri mətbu nəşr­lər, nəşriyyat məhsulları” yerinə “- çap məhsulu - poliqrafiya müəssisələrində çapa hazırlanıb tiraj­la­nan dövri mətbuat, nəşr və nəşr məhsulları” kimi yazılmalıdır;
-“nəşriyyat məhsulunu istehsal edən - nəşriyyatın (naşirin) sifarişi əsasında nəşriyyat məhsulunun tirajının” yerinə “- nəşr məhsulunu istehsal edən - nəşriyyatın (naşirin) sifarişi əsasında nəşrə hazırlanan məhsu­lu­n tirajının” yazılması, daha məntiqli olardı;
-“yayıcı - nəşriyyatla (naşirlə) müqavilə bağlamaqla, yaxud digər qanuni əs­­as­­larla nəşriyyat məhsullarının yayılmasını” yerinə “- yayıcı - nəşriyyat (naşirlə), müəllif (mü­əl­lif­lər) və ya onun nümayəndəsi ilə bağlanılmış mü­qavilə əsa­sın­da, yaxud digər qanuni əsaslarla nəşrlərin yayılmasını” yazılması, daha məqsədəuyğundur;
-“sifarişçi - maliyyə obyektlərini üzərinə götürməklə nəşriyyat məhsulu­nun hazırlanmasını, istehsalını və yayımını” yerinə “- sifarişçi - maliyyə xərclərini üzərinə götür­məklə çap məhsulunun nəş­rə hazırlan­ma­sını, istehsal və yayımını” yazılması daha düzgün olardı;
-“tiraj - nəşr nüsxələrinin miqdarı” yerinə “- tiraj - nəşrin çap olunmuş nüsxələrinin miqdarı”, “- kitabın beynəlxalq standart nömrəsi (İSBN) - hər hansı nəşriyyatın kita­bı­nın və ya broşürünün beynəlxalq standart eyniliyini müəyyən edən nömrə” yerinə “- nəşrin  beynəl­xalq standartda yerini təyin edən nömrə (İSBN) –nəşrin ticarət şəbəkələrində yayılması və tanıdılması üçün zəruri olan nömrə” kimi yazılması, daha məqsədəuyğun olardı;
-“nəşr - nəşriyyat prosesindən keçirilərək” yerinə “-nəşr - redaktə (ədəbi, elmi, bədii, texniki) meyarları əsasında təkmilləşdirilib nəşrə hazırlanan ”kimi yazılmalıdır;
-“redaktə - nəşriyyat (naşir) tərəfindən müəllifə (müəlliflərə və tərtibçilərə) verilmiş sifariş əsasında, yaxud müəllifin (müəlliflərin) təqdimatı ilə nəşriyyata daxil olmuş əsərin müəllifin razılığı ilə elmi, ədəbi, texniki və bədii cəhətdən təkmilləşdirilməsi, ixtisar, dəyişiklik, əlavə və düzəlişlər etməklə nəşrə hazırlanması” yerinə “- redaktə - nəşriyyat (naşir) tərəfindən mü­əllifə (müəlliflərə və tərtibçilərə) verilmiş sifariş əsasında yazılan, müəllif yaxud müəlliflərin təqdimatı ilə nəşriyyata daxil olan əsərlərə texniki və bədii tərtibat verilməsi, elmi, ədəbi cəhətdən tək­milləş­di­ril­­ib zəruri ixtisar, əlavə və düzəlişlər edilməklə nəşrə hazırlanması” kimi yazılmalıdır.  Çünki, naşir təqdim olunan əsərin redaktə edilib təkmilləşdirilməsi üçün məsuliyyət daşıyır;
-“nəşriyyat redaksiyası - nəşriyyat məhsullarının hazırlanması ilə məşğul ol­an, əsərləri çap üçün hazırlayan əsas struktur bölmə” yerinə “- nəşriyyat redaksiyası - əsərləri nəş­rə hazırlayıb çapını təşkil edən əsas struktur bölmə”, “- redaktor - nəşriyyatlarda çalışan, yaxud mü­qavilə əsasında kənardan cəlb olunan, nəşriyyat əlyazmasının mətnini elmi, ədəbi, texniki və bədii cə­hətdən işləyib nəşrə hazırlayan aparıcı mütəxəssis” yerinə “- redaktor - nəşriyyatda çalışan, yaxud müqavilə əsasında kənardan cəlb olunan, müəllif əlyazmasının mətnini elmi, ədəbi, texniki və bədii meyarlar, redaktə prinsipləri əsasında işləyib nəşrə hazırlayan aparıcı mütəxəssis” yazılmalıdır;
-“nəşriyyat proqramı - nəşriyyatın nizamnaməsinə, istiqamətinə uyğun ola-raq nəşriyyatın (naşirin) tərtib və təsdiq etdiyi” yerinə “- nəş­riyyat proqramı - nəşriyyatın nizam­naməsinə və ixtisaslaşdığı sahəyə uyğun olaraq tərtib və təsdiq etdiyi”,  “- dünya miqyasında təbliği məqsədilə onların tərcüməsi, nəşri və yayılmasının stimullaşdırılması” yerinə  “-dünya miqyasında təbliğinin təşkili  məqsədilə onların tərcüməsinin, nəşr və yayımının stimullaşdırılması” yazılmalıdır;
-“nəşriyyat məhsullarına olan tələbatını, ehtiyaclarını və təkliflərini öyrən­məklə nəşriyyatların işinin istiqamət­lən­dirilməsi” yerinə “-nəşr məhsulları­na tə­lə­batını, ehtiyac və təkliflərini öyrənməklə nəşriyyatların işinə istiqamət ve­ril­məsi”, “- Respublikasının qanunvericiliyinə uyğun olaraq nəşriyyatlar arasında dövlət satınalmaları keçirtməklə dövlət sifarişli dərsliklərin nəş­rinin təmin edilməsi” yerinə “-Respublikası qanunvericiliyinin tələblərinə uyğun olaraq nəşriy­yatlar və poliqrafiya müəssisələri arasında döv­lət satınalmalarının (tenderlərin) keçirilməsi, dövlət tərəfin­dən sifariş edilib maliyyələşdirilən dərsliklərin nəşrinin və çapının təmin edilməsi” yazılmalıdır; 
-“nəşriyyat məhsullarının” yerinə “- nəşr məhsulları”, “- təbliği məqsədilə onların tərcüməsi, nəşri və yayılmasının” yerinə  “- təbliğinin təşkili  məqsədilə onların tərcüməsinin, nəşr və yayımının”, “- milli universal” yerinə “- universal” yazılması məqsədəuyğundur, çünki ensiklopediyada materiallar milli yox, dünyəvi xa­rak­ter daşıyan obyektiv faktlar əsasında yazılır;
-“habelə səhiyyə, elm və əhalinin sosial müdafiəsi ilə bağlı nəşriyyat məhsullarının” yerinə “- elm, habelə səhiy­yə və əhalinin sosial müdafiəsi ilə bağlı nəşr məhsulları”, “-xarici dillərdə buraxılan zəruri nəşrlərin” ye­rinə “-zəruri nəşrlərin xarici dil­lə­rə tərcümə edilib  nəşrə hazırlanmasının” kimi yazılması, daha məqsədəuyğundur;
-3-cü maddədə “- nəşriyyat işi sahəsində sərbəstliyin təmin edilməsi” yerinə “- nəşr işi sahə­sin­də təşkilati və hüquqi sərbəstliyin təmin edilməsi” yazılması, daha düzgün olardı. Çünki, senzura ləğv ol­un­sa da, redaktə prinsiplərinin (dövlətçilik, xəlqilik və s.) gözlənilməsinə nəzarət edilməlidir;
-“nəşriyyat işinin maddi-texniki bazasının, təşkilati, hüquqi və elmi əsasla­rı­­nın möhkəmləndi­rilməsinə, milli kitab nəşrinin inkişafına yardım edilməsi” yerinə “- nəşriy­yatların mad­­di-­texniki bazasının möhkəmləndirilməsinə, milli kitab nəşri­nin inkişa­fına yardım edilməsi”,  “-nəş­­­riyyat işinin inkişafına dair dövlət proqramının hazırlanması və həyata keçirilməsi” yerinə “- nəşr işinin inkişafına dair dövlət proqramının hazırlanması və həyata keçirilməsi” yazılmalıdır;
-“əhalini, təhsil müəssisələrini və kitabxanaları latın əlifbası ilə nəşr olunmuş kitab­lar­la təmin etmək məqsədilə xüsusi dövlət proqramının hazırlanması və həyata keçirilməsi” və “- Azərbaycan xalqının klassik irsi və milli-mənəvi sərvəti sayılan əsərlərin dövlət si­fa­rişi əsasında nəşrinin həyata keçirilməsi, bu məqsədlə güzəştli kreditlər və dövlət tərəfindən qrant­ların ayrılması” bəndləri artıq təmin olunduğundan, onların qanunda saxlanmasının mənası yoxdur;
-4-cü maddədə “- Nəşriyyat materiallarının müəllif deyilərsə, dövlət orqanlarının, müəssisə və təş­ki­latların, ictimai birliklərin” yerinə “- Nəşr məhsulu­nun müəllifi olmayan dövlət orqanlarının, müəssisə və təşkilatların, icti­mai birlik və”, “-müəlliflər seçməkdə, nəşrlərin tirajını, qiymətini və ticarət əlavələrini (güzəştlərini) müəyyən etməkdə (dövlət proqramları əsasında hazırlanan, maliyyələşdirilən nəşrlərdən başqa), öz aralarında və” yerinə “-  müəllifləri seçməkdə, nəşrlərin tirajını, qiymətini və ticarət əlavələrini (güzəştlərini) müəyyən etməkdə (dövlət proqramları əsasında hazırlanıb dövlət büdcəsindən maliyyələşdirilən nəşrlər istisna olmaqla), nəşriy­yatlarası,”,“-Materialların hazırlanması zamanı tərcümə və müəllif mətnlərində müəlliflik hüququnu qorumaq şərtilə ixtisarlara və redaktəyə yol verilə bilər” yerinə “Materiallar və müəllif mətnləri nəşrə hazırla­nar­kən mütləq ədəbi, elmi, bədii və texniki redak­tədən keçməli, mətnlərdə aparılan düzəlişlər müəlliflə razılaşdırılmalı­dır. Tərcümə edilən nəşrlərdə də mətnə, mə­na­sına zərər vermə­mək şərtilə mü­­daxilələr etməyə, müəlliflik hüqu­qunun qorunması şərtilə zəruri ixtisarlar aparmağa yol verilir” yazılmalıdır. Çünki, naşir nəşrin elmi-ədəbi dəyərinə, bədii-texniki tərtibatına nəzarət etməlidir; 
-5-ci maddədə “- Nəşriyyat işinin subyektlərinin hazırladıqları, istehsal etdikləri və yaydıqları nəş­riy­yat məhsullarında “ yerinə “- “Nəşriyyat subyektlərinin hazırladıqları, istehsal etdikləri və yay­dıq­ları nəşrlərdə” yazılmalıdır. Düşünürəm ki, bu maddədə nəşriyyatların ixtisaslaşması tələbi, ictimai rəyin formalaşmasında müstəsna rolu olan bu müəssisələrə kitab nəşri sahəsində mükəmməl təhsil alıb zəngin təcrübə məktəbi keçmiş peşəkarların rəhbərlik etməsinə nəzarət olunması kimi məsə­lə­lərin də öz əksini tapması, vacibdir. Xarici dillərdə (ölkəmizdə məskunlaşmış milli azlıqların dillə­rində nəşr olunan əsərlər də daxil olmaqla) nəşrə hazırlanan əsərlərin Azərbaycan Respublikası Na­zirlər Kabinetinin nəzdində yerləşən Tərcümə Mərkəzində gözdən keçirilməsi də, mümkün təxri­batların qarşısının alınması, dövlətçiliyimizin qorunması nöqteyi-nəzərindən faydalı olardı;
-7-ci maddədə “- Nəşriyyat (naşir), çap məhsullarını hazırlayan və yayıcı Azərbaycan Respubli­ka­sının qanunvericiliyinə uyğun olaraq dövlət qeydiyyatına alınırlar” yerinə “- Müəllif mətnlərini nəşrə və çapa hazırlayan, istehsal edib yayan təşkilatlar Azərbaycan Respublikasının qanun­ve­riciliyinə uyğun olaraq dövlət qeydiyyatına alınırlar” yazılması, daha məqsədəuyğun olardı;
-8-ci maddədə “-təsisçi (həmtəsisçi) ola bilərlər. Təsisçi ilə onun təsis etdiyi nəşriyyat, poli­qra­fi­ya, yaxud kitab ticarəti və təchizat müəssisəsi ara­sın­dakı münasibətlər nizamnamə, təsis müqaviləsi və mövcud qanunvericiliklə tən­zim­lənir. Təsisçi nəşriyyatın tematika­sını və (və ya) ixtisas­laş­masını müəyyənləş­dirir, onun nizamnaməsini təsdiq edir, qanunvericilikdə nə­zərdə tutulan hallarda məhkə­mə­də iddiaçı və ya cavabdeh kimi iştirak edir. Təsisçi eni zamanda nəşriyyat məhsulunun naşiri, is­teh­salçısı və yayıcısı ola bilər” yerinə “- nəş­riy­yatların yalnız həmtəsisçi ola bilər, təsis edilmiş nəş­riy­yatla poliqrafiya, kitab ticarəti və təc­hi­zatı müəssisələri ara­sın­da münasibətlər nizamnamə, təsis mü­qa­viləsi və mövcud qanunvericiliklə tən­zim­lənir. Təsisçi nəşriyyatın ixtisas­laş­dığı sahəni, nəşr­lə­rin tematikasını müəyyənləş­dirir, nizamna­məni təsdiq edir, qanunvericilikdə nəzərdə tutulan hallarda məhkəmədə iddiaçı və ya cavabdeh qismində iştirak edir. Nəşrin  istehsalını və yayımını təşkil edir. Əsərin nəş­rə yararlı olub-olmamasını isə, azərbaycan vətəndaşlığı olan təsisçi müəyyənləşdirir” ya­zıl­malıdır. Çünki, nəşrə hazırlanan əsər, ictimai rəyə birbaşa təsir göstərib cəmiyyəti bu və ya digər səmtə yö­nəldə bilər. Xarici vətəndaşın ictimai rəyi formalaşdırmasına yol vermək isə, düz olmaz; 
-9-cu maddədə “- nizamnaməsində göstərilən fəaliyyət istiqamətlərinə uyğun olaraq hər hansı bir mövzuda bədii, bədii-publisistik, ictimai-siyasi və elmi xarakterli əsərlərin yaradılması ilə bağlı sifariş almaq və vermək” yerinə “- “ixtisaslaşdığı sahəyə uyğun əsərlərin nəşrə hazırlanması ilə bağlı sifariş alıb vermək” yazılması, daha məntiqli olardı. Çünki, mövcud reallıq cəmi 1-2 redaktoru olan  nəşriy­yat­larda istənilən mövzuda əsərin nəşrə yüksək keyfiyyətlə hazırlanmasını mümkünsüz edir;
-“müəlliflərlə müəllif müqavilələri bağlamaq” yerinə “- müəlliflərlə, əsər-lə­­rinin nəşri, çap edilib yayılması məqsədilə müqavilələr bağlamaq”, “-əsər­lərindən başqa öl­kə­lərdə və xarici müəlliflərin əsərlərindən Azərbaycan Respublikasında istifadə” yerinə “-əsərlərinin başqa ölkələrdə və xarici müəlliflərin əsərlərinin Azər­bay­­can Respublikasında nəşr” yazılmalıdır; 
-“öz məhsullarını dövlət standartlarına müvafiq tərtib etmək” yazılır. Az­ərbaycanda isə, nəşr işi sahəsində bu gün də, hələ 1955-ci ildən keçmiş SSRİ-də beynəlxalq normalar əsasın­da işlənilib hazırla­nmış standartlar qüvvədə qalmağa davam edir. Onlar yenidən, poli­qrafiya texnika və texnologi­yasının müasir inkişaf səviyyəsi nəzərə alınmaqla işlənilməlidir;
-10-cu maddədə “- nəşriyyat məhsullarının” yerinə “- nəşr məhsulları”, “- nəşriyyat məhsul­larını is­teh­sal edə bilərlər”yerinə “- nəşriyyatdan izn alınmadan onun  qrifini daşıyan nəşri çap edə  bil­məz”, “-nəşriyyatdan və naşirlərdən daxil olan sifarişlər əsasında nəşriyyat məhsullarının istehsalını və buraxılışını hə­ya­ta keçirə bilərlər” yerinə “-nəşr  məhsulları istehsalını və buraxılışını nəş­riy­yatın (naşirin) sifarişi əsasında həyata keçirə bilərlər”, “- nəş­riy­yat məhsulunu istehsal edən poliqrafiya müəssisəsi nəşrin hazırlanmış tirajını və ya onun bir hissə­si­ni, nəşrin orijinal nüsxəsini, maket və fotoları və ya” yerinə “-nəşri istehsal edən poliqrafiya müəssisəsi onun hazır tirajını və ya tiralın bir hissəsini, orijinal nüsxə, maket və foto-orijinalları, ya da“ yazılmalıdır;
-11-ci maddədə “-nəş­riyyat məhsulunun sifarişçisi ola bilər” yerinə “- müəllifi olduğu əsərin sifa­riş­çisi ola bilər”, “top­lular; digər əsərlər” yerinə “digər toplu və əsərlər”, “-müəyyən edir və onun istifadə və yayımı qay­dasını müstəqil həll edir” yerinə “-nəzərə almaqla, onun istifadə və yayımı qayda­sı­nı müəy­yən­ləş­di­rir”, “-nəşriyyat məhsulunu hazırlayana (poliqrafiya müəssisəsinə) öz məh­su­lu­nun hazırlanmasını, ya­yıcıya isə həmin məhsulun yayılmasını sifariş edə bilər” yerinə “-poliqrafiya müəssisəsinə öz məhsulunun ça­pını, yayıcıya isə həmin məhsulun yayımını həvalə edə bilər”, “-sifariş obyektinin mülkiy­yətçisi olan şəxs, si­farişçi, naşir, çap məhsulunu hazırlayan və yayıcı arasında” yerinə “-nəzərə alınmaqla, müəllif (həmmüəllif) və ya onun nümayəndəsi ilə naşir, naşirlə çap məhsulunu hazırlayan və yayımını təşkil edən arasında” yazılmalıdır;
-15-ci maddədə “- Vətəndaşlar və təşkilatlar öz əlyazmalarını və digər materialları öz hesablarına və müəllif redaktəsi ilə çap etdirə bilərlər” yerinə “- Vətəndaşlar öz əlyazmalarını və təşkilatlar hər hansı materialları nəşriyyatla müqavilə bağlamaqla öz hesablarına çap etdirə bilərlər”yazılmalıdır; 
-16-cı maddədə “Nəşriyyat məhsulunu istehsal edənlər (poliqrafiya müəssisəsi, digər hüquqi və fiziki şəxslər) nəşriyyatın (naşirin), yaxud onun nümayəndəsinin razılığı olmadan nəşriyyat məhsu­lu­nu buraxa bilməzlər” yerinə “İstehsal müəssisələri (poliqrafiya), hüquqi və fiziki şəxslər müəllifin, nəşriyyatın (naşirin), yaxud onun nümayəndəsinin razılığı olmadan nəşri təkrar çap etdirə bilməzlər; 
-18-ci maddədə “buraxılış yeri və ili” yerinə “buraxıldığı il və yer”, “hesab-nəşriyyat həcmi; fiziki həcmi” yerinə “uçot-nəşr həcmi; fiziki və şərti həcmi”, “şriftin növü” yerinə “əsas mət­nin şrift növü”, “göstərən nişan (işarə)” yerinə “təsdiq edən nişan (işarə)” yazılmalıdır;
-19-cu maddədə “Nəşriyyat məhsulunun hazırlanması və istehsalı prosesində bədii və texniki tər­ti­batla əlaqədar yaradılmış məhsul” yerinə “Nəşrə hazırlanan əsərin nəşriyyatda redaktə (elmi, ədəbi) edildiyi, bədii və texniki tərtibat verildiyi, çapa hazırlandığı hallarda nəşr” yazılmalıdır;
-20-ci maddədə “obyektlərin hüquq sahibinin icazəsi olmadan həmin obyektlərin tam, yaxud qis­mən surətinin çıxarıldığı (çap edildiyi) hallarda zərər çəkən hüquq sahibinin hüquqlarının bərpası Az­ər­baycan Respublikasının qanunvericiliyinə uyğun ola­raq təmin edilir” yerinə “əsərlərin hüquq sa­hibinin ica­zəsi olmadan surətinin tam, yaxud qismən çıxarıldığı (çap edildiyi) hallarda zərər çəkən hü­quq sa­hi­bi­nin hüquqlarının bərpası Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyinə uyğun olaraq tə­min edi­lir. Nəşriyyat hüququ olmayan təşkilatlardan qəbul edilmiş nəşrlərin poliqrafiya müəssisələri tərə­fin­dən çapına, kitab ticarəti müəssisələri tərəfindən yayımına, həmçinin dövlət standartlarını po­za­raq bu­ra­xılış məlumatları olmadan çap edilib yayılmasına yol vermiş fiziki və hüquqi şəxslər Azərbaycan Respublika­sının qanunvericiliyinə uyğun olaraq məsuliyyət daşıyırlar” yazılmalıdır;
-22-ci maddədə “Nəşriyyat məhsulunu və digər çap məhsullarını hazırlayan müəssisə sifarişçinin hesabına buraxılmış hər bir nəşrin pulsuz məcburi nüsxələrini Azərbaycan Respublikasının Milli Ki­tab­xanasına, Kitab Palatasına, Azərbaycan Mətbuat Şurasına, qanunvericilik və müvafiq icra haki­miy­yəti orqanlarının və qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş digər orqanların kitabxanalara, ödənişli nüsxələri isə müəyyən edilmiş qaydada müvafiq idarə, müəssisə və təşkilatlara göndərir. Məcburi nüsxələr nəşrin ümumi tirajına daxildir” yerinə “Nəşr məhsullarını (kitab, broşura, jurnal, almanax, qəzet və s.) hazırlayan mü­əs­sisə hazırladığı bütün nəşrlərin (“tam məxvi” qrifli nəşrlər istisna ol­maq­la) məcburi nüsxələrini pulsuz Azərbaycan Respublikasının Milli Kitabxana­sı və qanunda nəzərdə tutulmuş digər orqanların kitabxanalarına, Azərbaycan Mətbuat Şurasına (qəzet), ödənişli nüsxələri isə müəyyən edilmiş qaydada müvafiq idarə, müəssisə və təşki­lat­lara göndərir. Məcburi nüsxələr nəş­rin ümumi tirajına, onların hazırlan­ma­sına çəkilən xərc sifarişçinin ödədiyi məbləğə daxil edilir və si­fa­rişçi ilə bağla­nan müqa­vilədə öz əksini tapır. Məcburi nüsxələrin vaxtında və tam həcmdə göndəril­mə­sini təmin etməyən poliqrafiya müəssisəsinin rəhbəri qanunla müəyyən edilmiş qaydada inzibati və maddi məsuliyyət daşıyır” yazılmalıdır. Bir də, yaxşı olar ki, qanunda məcburi nüsxələrin (pullu, pulsuz) göndəril­məli olduğu yerlərin adları və nüsxələrin sayı dəqiqliklə göstərilsin;
-25-ci maddədə “Dövlət Kitab Palatası Azərbaycan Respublikasında buraxılmış bütün çap məh­sul­­ları növlərinin toplanmasını, biblioqrafik qeydiyyatını və kataloqlaşdırılmasını, nəşriyyat fəaliyyə­ti sahəsində inkişafın dinamikasını göstərən statistik materialların hazırlanmasını və mətbua­tın dövlət statistikasının aparılmasını Kitab Palatası” yerinə “2003-cü ildən Milli Kitabxananın nəzdində şöbə kimi fəaliyyət göstərən Dövlət Kitab Palatası  Azərbaycan Respub­likasında bura­xıl­mış bütün nəşr məhsulları növ­lərinin (“tam məxvi” qrif­li nəşrlər istisna olmaqla) toplanmasını, biblioqrafik qeydiy­ya­tını və kataloqlaşdırılmasını, nəş­riy­yat fəaliyyəti sahəsində inkişafın dinamikasını göstərən statistik materialların hazırlanmasını və mət­buatın dövlət statistikasının apa­rılmasını” yazılmalıdır;
-26-cı maddədə “-Azərbaycan Milli Ensiklopediyasının, digər ensiklopedik nəşrlərin hazır­lanması üçün zəruri olan sənəd və məlumatları, başqa informasiyaları” yeri­nə “Azərbaycanda hazırlanan en­sik­­lo­pe­dik, sorğu-məlumat nəşrləri üçün zəruri olan sənəd, informasiya və məlumatları” yazılması və  qanunun bütün bu dəyişiklik və əlavələrıə yanaşı “Nəşriyyat işi haq­qın­da” yerinə “Nəşr işi haqqında” Azərbaycan Respublikasının  Qanunu adlandırılması da, məntiqəuyğun olardı.
Hal-hazırda Azərbaycanda nəşriyyat fəaliyyəti ilə məşğul olan və ya olmağı arzulayan şəxslə­rin bu sahədə təhsil alıb təcrübə məktəbi keçməsinə nəzarət edilməsi (bu sahənin lisenziyalaş­dı­rıl­ması yolu ilə), hər müəssisənin qarşısında konkret sahə üzrə ixtisaslaşma, hər ilin axırında küt­ləvi informasiya vasitələrində oxuculara nəşrə hazırladığı əsərlərlə, uğur qazandığı sərgilərlə bağlı hesabat verilmə tələbinin qoyulması, etibarı doğrultmayanların lisenziyalarının geri alınma­sının da qanunla tənzimlənməsi nəşrə hazırlanan əsərlərin keyfiyyətini yüksəldər, naşirlərin məsuliyyətini artırar, təsadüfi şəxslərin ideologiyanın bu vacib sahəsinə axınının qarşısını alardı. 
Qanuna, həmçinin poliqrafiya avadlığının hazırlanmadığı, kağız, cild materialları, tə­bə­qə və s.-nin istehsal edilmədiyi respublikamızın ərazisinə gətirilən poliqrafiya materialları, ye­ni tex­nika və texnologiyanın idxal vergisindən azad edilməsi, dövlət tərəfindən maliyyələşdi­ri­lən nəşr­lə­rin ölkə daxilində hazırlanmasının təmin edilməsi və xaricdə hazırlananlar (ayrı-ayrı şəxs­­lər və ya özəl şirkətlər tərəfindən maliyyələşən) üçün təyin olunan gömrük rüsumunun artı­rıl­masını təmin edən maddənin daxil edilməsi də, yerli istehsalçının hü­quq­larının müdafiəsi, mənafeinin nəzərə alınması baxı­mın­dan faydalı olub bu sahənin inkişafını sürətləndirərdi.
Hal-hazırda respublikada gələcəyin naşir, ədəbi, texniki və bədii redaktorlarının, kitab tərti­bat­­çı­ları və dizaynerlərin müasir tələblər səviyyəsində yetişdirilməsi üçün tələb olunan "Texniki redak­tə", "Poliqrafiya texnikasının və texnologiyasının əsasları", "Nəşriyyat texnologiyasının əs­as­­ları", "Redaksiya-nəşriyyat işinin texnologiyası" və s. dərsliklərin, eləcə də, nəşrlərin bədii-tex­niki  tərti­ba­tı sa­hə­sində metodiki əsasların olmaması və məqsədyönlü elmi tədqiqatların aparıl­ma­­ması, eləcə də ali təhsilli ədə­bi, texniki, bədii redaktor, naşir və dizayner hazırlığının lazımi sə­viyyədə təşkil olun­maması da, bu sahənin inkişafını ləngidir. Halbuki, BDU-da “Jurnalis­ti­ka”, “Ki­tabşü­nas­lıq və nəşriyyat işi” kafedra­larının birgə səyi ilə naşir, elmi, ədəbi redaktor, Azər­bay­can Dövlət Mə­də­niy­yət və İncəsənət Universite­tin­də bədii və tex­niki redak­tor, dizayner hazırlı­ğının təşkili, elə də çətin iş deyil. Bu sahədə aparılması tələb olunan elmi tədqiqatların keyfiyyə­tini təmin edib dərs­likləri yazmaq iqtida­rın­da olan (bilik+təcrübə) peşəkarlara zəruri maliyyə dəs­tə­yinin veril­məsi, mütəxəssis hazırlığı ilə bağlı təşkilatı məsələlər də tənzimlənməlidir.
Yeri gəlmişkən, hələ orta əsrlərdə kağız, boya kimi materialların hazırlanması sahəsində zən­gin ənənələri olan Azərbaycana, indi bu materiallar xaricdən gətirilir. Poliqrafiya materialları is­teh­sa­lının yerli xam­mal (istehsalat, məişət tullantıları və s.) hesabına təşkili qeyri-neft sektoru­nun inkişafı ilə bağlı dövlət proqramından irəli gələn məsələlərin və işsizlik probleminin həllinə yardım edib poliqrafiya materiallarının çeşidini artırmağa, göstəricilərini yaxşılaşdırmağa imkan verər, daşınıb gətirilməsinə sərf olunan maddi vəsaitə qənaət edilməsini təmin edərdi.
Poliqrafiya işçilərinin keçmiş peşə bayramı olan - "Çap günü"nün ("День печати") bərpa ed­il­məsi, yüksək ixtisaslı mütəxəssislərə "Əməkdar poliqrafçı" fəxri adının verilməsi də dövlət sek­to­runda iş­in canlanmasına, gənclər arasında bu sənətə marağın artmasına xidmət edərdi.
Respublika­da fəaliyyət göstərən kitab satışı obyektləri və kitabxanalar, nəşriyyat və mətbəə­lər, ka­ğız və s. kimi poliqrafiya materiallarını res­pub­lika­ya gə­tirən müəssisələrin işinin bir-biri ilə əlaqələn­di­rilməməsi də nəşrlərin bədii-texniki tərtibat və icra keyfiyyətinə öz mənfi təsirini göstərir. İnfor­ma­siya ilə yanaşı, həm də ideya daşı­yı­cısı olan kitabın redaktə olunmadan çapa verilməsi, ictimai rəyə göstərə biləcəyi təsirin hesaba alınmaması, elmi-ədəbi dəyərinə, bədii və texniki tərtibatına nəzarət olunma­ması müharibə vəziyyətində yaşamağa məcbur edilən bir dövlət üçün məqbul sayıla bilməz. 
Bütün bunların “Nəşriyyat işi haq­qın­da” Azərbaycan Respublikasının Qanununda öz əksini tap­ması bu sahənin inkişafına xidmət edər, Azərbaycanda kitab nəşrini canlandırardı.
 
İradə Ələsgərova
Əməkdar mədəniyyət işçisi, 
tarix üzrə fəlsəfə doktoru
("Respublika" qəzeti ¹105-107 (5848-5850), 19-21 may 2017, səh.7 
və “Respublika gəncləri”qəz.¹86 (708), 1o iyun 2017, səh.8,9,10).


Tarix: 13-05-2022, 09:00

Xəbəri paylaş