Cəmiyyət, şəxsiyyət və təhsil: qarşılıqlı təsir forması

Mənzilə Rəhimova,
ADPU-nun Cəlilabad filialının “Dil-ədəbiyyat və pedaqoji elmlər, onların tədrisi texnologiyası”
kafedrasının baş müəllimi, dissertant


  Tarixin bütün dövrlərində cəmiyyətin əsas prioritetlərindən biri insan şəxsiyyətinin formalaşdırılması olmuşdur. Bu, yalnız sosial mühitin tələbləri ilə deyil, həm də insanın öz potensialını reallaşdırmaq ehtiyacı ilə bağlıdır. Müasir dünyada süni intellekt, texnologiyalar və qloballaşma şəraitində belə, şəxsiyyət problemi aktuallığını qoruyur. Cəmiyyət, şəxsiyyət və təhsil bu mövzunun üç əsas komponentidir və bir-birini tamamlayan qarşılıqlı təsir sistemini təşkil edir. Bu yazıda bu üç anlayışın əlaqəsi tədqiq ediləcək və onların müasir dövrdə roluna dair bir baxış təqdim olunacaq.

    Cəmiyyətin şəxsiyyətə və təhsilə təsirinə nəzər saldıqa görürük ki, cəmiyyət, insanın sosial bir varlıq kimi formalaşdığı əsas mühitdir. Hər bir insan cəmiyyətdə dünyaya gəlir və onun dəyərlərini, normalarını və davranış modellərini mənimsəyir. Sosiallaşma prosesi bu baxımdan şəxsiyyətin ilk formalaşma mərhələsini təşkil edir. Bu prosesdə ailə, məktəb, mədəniyyət və din kimi təsir faktorları əhəmiyyətli rol oynayır.

    Cəmiyyət həmçinin təhsilə birbaşa təsir göstərir. Təhsil sistemi cəmiyyətin sosial, iqtisadi və mədəni tələblərinə uyğunlaşdırılır. Məsələn, müasir qloballaşma və texnologiya əsrində təhsil, təkcə milli dəyərləri qorumaqla kifayətlənmir, həm də beynəlxalq standartlara cavab verən biliklər təqdim etməyi tələb edir. Bu, cəmiyyətin texnologiyaya uyğunlaşma sürəti və innovasiyalara açıqlığı ilə bağlıdır.

   Şəxsiyyətin cəmiyyətdəki rolunun təhlili göstərir ki, şəxsiyyət yalnız cəmiyyətin təsirlərinə uyğunlaşan bir varlıq deyil, eyni zamanda onu dəyişdirən və inkişaf etdirən mühüm qüvvədir. Şəxsiyyət cəmiyyətin sosial və mədəni dəyərlərini qorumaqla yanaşı, öz yaradıcılığı və fərdi potensialı ilə yeniliklər gətirir. Bu baxımdan liderlər, alimlər, sənətçilər və yaradıcı şəxslər cəmiyyətin inkişafında mühüm rol oynayır. Təhsilin şəxsiyyətin formalaşmasında əvəzolunmaz rolu vardır. Təhsil fərdlərin bilik, bacarıq və dəyərlərini inkişaf etdirərək onların özünüdərk, yaradıcı potensial və sosial məsuliyyət hisslərini gücləndirir. Bu, yalnız şəxsi inkişaf deyil, həm də cəmiyyətin ümumi tərəqqisi üçün əsasdır.

    Təhsil bir çox hallarda cəmiyyət və şəxsiyyət arasında körpü rolunda çıxış edir. Belə ki, təhsil, cəmiyyətin bilik və dəyərlərini yeni nəsillərə ötürməklə yanaşı, onların intellektual və emosional inkişafını təmin edir.

   Təhsilin əsas funksiyalarına aşağıdakılar daxildir:

1. Bilik və bacarıqların ötürülməsi: Təhsil vasitəsilə cəmiyyətin topladığı biliklər və təcrübələr gələcək nəsillərə çatdırılır.
2. Dəyərlərin və mədəniyyətin qorunması: Təhsil həm milli, həm də qlobal dəyərləri mənimsədərək onları qoruyur və yayır.
3. Sosial ədalət və bərabərlik: Təhsil sosial bərabərsizliyi azaltmaq, hər kəs üçün ədalətli imkanlar təmin etmək məqsədini daşıyır.
4. İnnovasiya və inkişaf: Təhsil elmi tədqiqatlar, texnologiya və yaradıcılıq vasitəsilə cəmiyyətin inkişafına xidmət edir.

   Müasir dövrdə təhsil sahəsində bir sıra problemlər və çağırışlar mövcuddur. Onların həlli üçün aşağıdakı istiqamətlərdə addımlar atılmalıdır:

   1. Qloballaşma və milli kimlik: Təhsil sistemi milli dəyərləri qorumaqla yanaşı, beynəlxalq bilik və bacarıqları inkişaf etdirməlidir. Multikulturalizm və mədəni müxtəliflik anlayışlarının təbliği bu prosesdə əhəmiyyətlidir.
   2. Texnologiyanın təsiri: Rəqəmsal texnologiyalar təhsilin ənənəvi metodlarını dəyişdirir. Şagirdlərin texnoloji savadlılığını artırmaq və onlara rəqəmsal bacarıqlar qazandırmaq müasir təhsilin əsas prioritetlərindən biridir.
   3. Bərabərlik və inklüzivlik: Təhsil hər kəs üçün əlçatan olmalı, fərdi ehtiyaclara cavab verən inklüziv yanaşmalar tətbiq edilməlidir. Xüsusilə aztəminatlı ailələrdən olan uşaqlar üçün xüsusi proqramlar hazırlanmalıdır.

   Cəmiyyət, şəxsiyyət və təhsil dinamik və bir-birini tamamlayan bir sistemdir. Təhsil vasitəsilə cəmiyyətin dəyərləri və bilikləri yeni nəsillərə ötürülür, şəxsiyyətlər formalaşır və cəmiyyətin inkişafına töhfə verir. Müasir dövrdə təhsilin innovativ və inklüziv yanaşmalar əsasında qurulması cəmiyyətin dayanıqlı inkişafı və şəxsiyyətin tam potensialını reallaşdırması üçün vacibdir. Təhsil bu qarşılıqlı təsirin əsas vasitəsi olaraq həm fərdin, həm də cəmiyyətin rifahını təmin edən mühüm bir gücdür.


"Təhsil" jurnalı
25 noyabr 2024-cü il