GÖRMƏ QABİLİYYƏTİ ZƏİF OLAN ŞAGİRDLƏRİN RİYAZİ BİLİK VƏ BACARIQLARININ FORMALAŞDIRILMASI YOLLARI

Abbasova Almarə Əlisa
ADPU, Elmi-təşkilati şöbənin baş mütəxəssisi
orcid.org/0000-0002-0638-3351
Email: elmi.hisse.08@mail.ru
Abbasova Kəmalə Mirzəağa
DOST İnklüziv İnkişaf və Yaradıcılıq Mərkəzi, baş mütəxəssis

Xülasə
Fəza təsvirlərinin formalaşdırılması problemi birbaşa görmə prinsipinin həyata keçirilməsi ilə bağlıdır. Pedaqoji təcrübədə görmənin iki forması şərti olaraq fərqləndirilir: ibtidai (bilik əldə etməzdən əvvəl o, obyektlərin və ya onların təsvirlərinin göstərilməsindən ibarətdir) və ikincil (şagirdlərin biliklərinin konkretləşdirildiyi, təsvirlərinin dəqiqləşdirildiyi və lazımi biliklərin formalaşdığı möhkəmləndirmə).
Açar sözlər: Fəza təsəvürü, riyazi biliklər, görmə əlilliyi olan, həndəsi məsələ, həndəsi fiqurlar
Аббасова Алмара Алиса
Азербайджанский Государственный Педагогический Университет
Аббасова Камала Мирзаага
DOST Инклюзивного Развития и Творчества Центр
ПУТИ ФОРМИРОВАНИЯ МАТЕМАТИЧЕСКИХ ЗНАНИЙ СТУДЕНТОВ С СЛАБЫМИ ЗРИТЕЛЬНЫМИ СПОСОБНОСТЯМИ
Резюме
Проблема формирования пространственных представлений напрямую связана с осуществлением принципа наглядности. В педагогической практике условно выделяют две формы наглядности: первичная (до получения знаний, заключается в показе объектов или их изображений) и вторичная (закрепление, при котором знания обучающихся конкретизируются, уточняются их представления и формируются необходимые знания).
Ключевые слова: пространственное восприятие, математические знания, слабовидящие, геометрическая задача, геометрические фигуры.

Abbasova Almara Alisa
Azerbaijan State Pedagogical University
Abbasova Kamala Mirzaaga
DOST Center for Inclusive Development and Creativity

WAYS OF FORMATION OF MATHEMATICAL KNOWLEDGE OF STUDENTS WITH WEAK VISUAL ABILITY
Summary
The problem of forming spatial representations is directly related to the implementation of the principle of visibility. In pedagogical practice, two forms of visibility are conventionally distinguished: primary (before gaining knowledge, it consists in showing objects or their images) and secondary (consolidation, in which students' knowledge is concretized, their representations are refined and the necessary knowledge is formed).
Keywords: Spatial perception, mathematical knowledge, visually impaired, geometric problem, geometric figures

Məktəbdə riyaziyyatın öyrənilməsinin məqsədlərindən biri sonrakı həyatda zəruri olan riyazi bilik və bacarıqlar sistemini mənimsəməklə yanaşı, şagirdlərin intellektual inkişafı, onların müasir cəmiyyətə inteqrasiyası üçün zəruri olan şəxsi xüsusiyyətlərin formalaşmasıdır.
Qeyd edək ki, riyazi bilik və bacarıqların inkişafı şagirdlərdə bəzi məsələlərə aydınlıq və təfəkkürün dəqiqliyi, tənqidi təfəkkür, intuisiya, məntiqi təfəkkür, alqoritmik elementlərin öyrənilməsi, məkan təsvirləri, çətinliklərin öhdəsindən gəlmək bacarığını təkmilləşdirir. İnklüziv uşaqların xüsusiyyətlərini nəzərə alaraq, məkan təsvirlərinin formalaşması və inkişafı xüsusi çətinlik yaradır. Şagirdlərin intellektual inkişafının bu cəhəti həm ümumtəhsil fənlərinin (fizika, kimya, rəsm və s.) dərslərində, həm də praktiki məşğələlərində bu və ya digər dərəcədə həyata keçirilir. Lakin təbii ki, əsasən fəza təsvirlərinin formalaşması və inkişafı həndəsə dərslərində baş verir.
İbtidai məktəbdə təlim tədris prosesi və təkmilləşdirmə dərsləri zamanı uşaqlar dəftər vərəqində, stol müstəvisində, yazı lövhəsində və geniş məkanda (sinif və məktəb) elementar fəza anlayışını öyrənirlər. İbtidai və yuxarı sinif müəllimlərinin vəzifəsi görmə qabiliyyəti zəif olan uşaqlarda digər uşaqlarla müqayisədə olduqca az olan mövcud fəza təsvirlərini genişləndirmək və artırmaqdır.
Belə ki, əgər görmə qabiliyyəti zəif olan şagirdin öyrənilən həndəsi fiqur və ya məsələ haqqında düzgün, aydın və dolğun təsəvvürü varsa, o, bütün əməliyyatları məntiqi əsaslandıraraq, tez bir zamanda müxtəlif çevrilmə və hesablamaları apara bilər.
Görmə əlilliyi olan və görmə qabiliyyəti zəif olan bir uşağın ətrafındakı dünyanı qavramaq üçün əsas şərt toxunma və eşitmədir. Buna görə də, belə şagirdlərdə fəza təsvirlərini inkişaf etdirərkən təkcə eşitmə qavrayışına deyil, həm də toxunma (əzələ hissi), hərəkət hissinə etibar etmək lazımdır.
Məkan təsvirlərinin formalaşdırılması problemi birbaşa görmə prinsipinin həyata keçirilməsi ilə bağlıdır.
Pedaqoji təcrübədə görmənin 2 forması şərti olaraq fərqləndirilir:

Bilik əldə etməzdən əvvəl uşağa obyektlərin və ya onların təsvirlərinin göstərilməsi;
Şagirdlərin biliklərinin konkretləşdirilməsi, təsvirlərinin dəqiqləşdirilməsi və zəruri biliklərin formalaşdırılması.

Vizuallaşdırmadan istifadə edərkən dərs boyu fərdi işə diqqət yetirməklə, şagirdlərin yaşını, şəxsiyyətin inkişaf xüsusiyyətlərini və səviyyəsini, potensial imkanlarını, habelə görmə orqanlarının zədələnməsini nəzərə almaq vacibdir.
Həndəsə dərslərində fəza təsvirlərini inkişaf etdirməyin yollarından biri də şagirdlərin müəllimlə birlikdə kağızdan, kartondan, məftildən (çoxbucaqlı və çoxüzlü modellər) müxtəlif əyani vəsaitlər hazırladıqları zaman özünü göstərir.
Əgər tələbələr yalnız izahata qulaq assalar, müəllimin və ya yoldaşlardan birinin işini əyani vasitələrlə müşahidə etsələr, mövcud məkan təsvirləri ehtiyatının genişləndirilməsi və həndəsi materialın mənimsənilməsi məhsuldar ola bilməz. Buna görə də hər bir şagird, hər bir konkret həndəsi məsələnin mənimsənilməsinin ilkin mərhələsində həndəsi fiqurlar ilə işləyir. Xüsusən həndəsi cisimləri öyrənərkən, həndəsi cisimlərin birləşməsi üçün bəzi stereometrik tətbiq olunan problemləri həll edərkən, real obyektlərin modellərini yaratmağa imkan yaranır. Məkan təsvirlərinin genişləndirilməsi və həndəsi materialın mənimsənilməsi üçün riyaziyyat kabinetinin bir neçə növ əyani vəsaitlə təchiz edilməsinin əhəmiyyəti böyükdür.
Həndəsə dərslərində yeni anlayışlarla işləyərkən görmə qabiliyyəti zəif olan şagirdlərdə onların vizual təsvirlərinin düzgün formalaşmasına və konkret situasiyalarda bu anlayışları tanımaq bacarığına böyük diqqət yetirilir. Necə ki, ibtidai məktəbdə şagirdlər həndəsi fiqurları tanıyaraq ətrafdakı əşyaları araşdırır və (məsələn, dəftər düzbucaqlı, stəkanın dibi dairə, top və s.) həndəsi fiqurların təsvirlərini formalaşdırırlar.
Planimetriya və stereometriyanın öyrənilməsi zamanı bu yanaşmadan da istifadə etmək məqsədəuyğundur: ətrafdakı cisimlərdə həndəsi fiqurları və cisimləri tanımaq. Bu yanaşma görmə qabiliyyəti zəif olan şagirdlərin həndəsi məsələlərinin öyrənilməsində xüsusilə faydalıdır. Belə ki, bununla nəticə olaraq öyrənilməsi çətin olan həndəsi fiqurlar haqqında fikir formalaşdırırlar.
Beləliklə, görmə qabiliyyəti zəif olan şagirdlər bucağın təsviri ilə tanış olduqda bucağı təkcə həndəsi fiqurlarda (düzbucaqlı, kvadrat, üçbucaq) deyil, həm də ətrafdakı əşyalar üzərində (masa küncü, lövhənin küncü, kitab küncü, dəftər küncü və s.) vurğulaya bilərlər.
Həndəsə xüsusilə görmə qabiliyyəti zəif olan şagirdlərin əksəriyyəti üçün çətindir. Bu səbəbdən sinifdə stressin qarşısının alınması üzərində işləmək lazımdır. Görmə qabiliyyəti zəif olan şagirdlərdən daha çox “zəif” olan şagirdin dostunun dəstəyini hiss etdiyi qruplarla işləməklə müsbətyönümlü nəticələr əldə edilir. Daha “güclü” isə hansısa tədris materialını izah edərək, model və ya rəsmlə işləyərək, əldə etdiyi bilikləri bir daha təfərrüatlandırır və özü üçün sistemləşdirir, ətraf mühitin obyektləri arasında yeni nümunələr tapmağa çalışır. Belə ki, görmə qabiliyyəti zəif olan şagirdlər tərəfindən riyaziyyat fənni üzrə proqram materialının keyfiyyətli mənimsənilməsinə dair müxtəlif tədris metodları və üsullarından məharətlə istifadə etməklə nail olmaq olar. Onlar arasında mühüm rol fərdi vizual təhsilə aiddir, çünki vizual-məcazi və şifahi-məntiqi təfəkkürün inkişafına, ətrafdakı reallığın obyektləri və hadisələri haqqında fəza təsəvvürlərinin formalaşmasına kömək edir.
Ədəbiyyat

1.Subia, G.S. Think Like My Teacher (TLMT): A New Method in Assessing Millennial Learners. International Journal of Arts Humanities and Social Sciences, 2018 .3, 57-61.http://www.ijahss.com
2. Назарова Л.П. Методика развития слухового восприятия у детей с нарушениями слуха. - М.: Владос. 2011. - 429 с.
3.Никольская И. А. Современные подходы к обучению математике детей с нарушениями слуха. - М.В. Секачев. 2011. - 216 с.
4.Никольская И.А. Развитие речи учащихся с нарушениями слуха на уроках математики. Дефектология. - 2007. - № 3. - С.56-59.
5.https://educationnorthwest.org/insights/teaching-math-struggling-learners

Tarix: 3-09-2023, 23:06

Xəbəri paylaş