Müxtəlif dövrlərdə ədəbiyyatın tədrisi mərhələləri
Azərbaycanda ədəbiyyatın öyrənilməsi, gənc nəslin təlim-tərbiyəsində söz sənəti nümunələrindən istifadənin tarixi qədimdir. Ən qədim dövrlərdən xalq müdrikliyinin, çoxəsrlik həyat təcrübəsinin bədii ifadəsi olan folklor nümunələri yeni-yeni nəsillər üçün həyat dərsliyinə çevrilmiş, təlim-tərbiyə işində mühüm rol oynamışdır. Laylalar, oxşamalar, tapmacalar, əmək, mövsüm, mərasim nəğmələri, bayatılar, nağıllar, dastanlar gənc nəslin dünyagörüşünə, mənəvi aləminə ciddi təsir etmişdir.
F.Köçərli «Balalara hədiyyə» kitabının «Mühərririn ifadeyi-məramı» başlıqlı müqəddiməsində yazırdı: “Keçmişdə şan və qüvvət sahibi olan türk milləti öz məişətinə, ayin və adətinə dair yaratdığı qısım-qısım nağıl və hekayələr, gözəl mənzumə və əbyatlar, hikmətamiz məsəllər, atalar sözləri, nazik mənalı müəmma və tapmacalar, balalar qəlbi açan düzgülər və yanıltmaclar, heyvanat qisminə məxsus sayaçı sözləri mürur ilə xatirələrdən çıxıbdır və bu halda unudulmaqdadır. O millət ki, öz tarixini, dolanacağını, vətənini və dilini sevir - bu qism əsərləri kəmali şövq və diqqətlə cəm edib ziqiymət sərmayə kimi saxlayır və balalarının ilk təlim və tərbiyəsi onları öyrətməklə başlayır.“
Göründüyü kimi, ədib şifahi söz sənəti nümunələrinin öyrənilməsini, “məna cəhətcə balaların ruhuna gözəl təsirini“ yüksək qiymətləndirmişdir.
Tədqiqatlar göstərir ki, hələ qədim və orta əsrlərdə bədii ədəbiyyat nümunələrindən tədris prosesində geniş istifadə olunmuşdur. X-XV əsrlərdə Şərqdə, o cümlədən Azərbaycanda Xaqaninin, Nizaminin, Tusinin, Əvhədinin, Sədinin, Hafizin və başqalarının tərbiyə mövzusuna müraciət edərək yazdıqları əsərlərindən tədris vəsaiti kimi istifadə edilmişdir.
“Quran”dan başqa, ən çox istifadə edilən Sədi Şirazinin əsərləri, C.Ruminin “Məsnəvi”si, M.Füzulinin “Divan”ı, “Kəlilə və Dimnə”, “Qabusnamə” kimi əxlaqi –mənəvi dəyərləri əks etdirən əsərlər olmuşdur. Bununla yanaşı, Azərbaycan ərazisində - Gəncə, Təbriz, Şamaxı və digər şəhərlərdə mükəmməl təhsil görmüş ziyalıların açdığı fərdi məktəblər də fəaliyyət göstərmişdir.
Məktəb və mədrəsələrdə qabaqcıl müəllimlər klassik Şərq ədəbiyyatının, o cümlədən Azərbaycan ədəbiyyatının öyrənilməsinə müəyyən yer verirdi. Ədəbiyyatdan xüsusi dərslik olmadığı bir vəziyyətdə məktəb və mədrəsələrdə Nizaminin «Xəmsə»si, M.Füzulinin «Leyli və Məcnun» poeması, M.F.Axundzadənin «Təmsilat»ı, M.Ə.Sabirin «Hophopnamə»sindən dərslik kimi istifadə olunması bir metodik ənənə kimi qeyd olunmalıdır.
Artıq XIX əsrin ortalarında yeni tipli, dünyəvi təhsil verən məktəblərə, pedaqoji təhsil görmüş ədəbiyyat müəllimlərinə, ədəbiyyat dərsliklərinə böyük ehtiyac duyulmaqda idi. “Hər yerdə qəza məktəbləri açıldığı zaman hökumət başqa fənlərlə bərabər, həmin məktəblərdə Azərbaycan dilinin öyrədilməsini də lazım bildi. Lakin bu dildə dərs kitabları olmadığına görə böyük çətinliklər meydana çıxdı.
Azərbaycan ədəbiyyatında maarifçi realizmin ilk nümayəndələrindən olan A. Bakıxanov diqqəti uşaqlar üçün mütaliə materiallarının, dərsliklərin olmamasına cəlb edirdi: “Hərçənd uşaqlara təlim verməkdən ötrü axtardım, aralıqda bir nüsxə görmədim ki, ləfzdə və mənada asan olub, onların xülqlərinin göyçəkliyinə dəlalət etsin. Danışılmış və yazılmış nüsxələrin bəzisi ibarətdə və bəzisi mənada bir növ qarışıqdır ki, çox təlim edənlər özləri onları anlamırlar və bir parasında dəxi mətləblər elə uzun və pərişandır ki, onu zəbt eləmək və anlamaq müşkül və pərişan görünür.»
«Kitabi - Nəsihət»ində ədib mütaliənin gənc nəsil üçün əhəmiyyətini yüksək qiymətləndirərək yazırdı: «Elm və kamal əldə etməyi hər şeydən əziz tut. Çünki hər şeyi onların vasitəsilə əldə edirlər.»
M.Ş.Vazeh 1852-ci ildə Tiflis gimnaziyasının Şərq dilləri müəllimi İ.Qriqoryevlə birlikdə «Kitabi – türki» dərsliyini yazmışdır. Üç fəsildən ibarət bu dərsliyə gənc oxucuların maraq və tələbatına uyğun məzhəkə və hekayələr, Şərq hikmətləri, nəsihətlər, “Qarabağnamə” və “Dərbəndnamə”dən parçalar, M.Füzulinin «Leyli və Məcnun» poemasından nümunələr, qəzəllər daxil edilmişdi. Dərslik üçün mətnlər seçilərkən dilin sadəliyi, şagirdlərin yaş və bilik səviyyəsi, zövqü, tərbiyəvi tələblər nəzərə alınmışdı.
M.F.Axundzadə ruhani olmaq niyyətindən birdəfəlik əl çəkmiş, bədii, elmi yaradıcılıq sahəsində səmərəli fəaliyyətə başlamışdır. Onun pedaqoji fəaliyyəti dövründə dərslik yaratmaq təşəbbüsü, savad təlimini asanlaşdırmaq məqsədilə «Əlifba» dərsliyi tərtib etməyə başlaması, qəza məktəblərində Azərbaycan dili tədrisini təşkil etmək səyləri xüsusi qeyd edilməlidir.
Maarifpərvər ədib «Əkinçi» qəzetində çap etdirdiyi məqalədə həmin qəzetin redaktoru H.Zərdabinin elm, bilik əldə etməyə çağırışını təqdir edir və diqqəti bu məsələnin həllinə maneçilik törədən problemlərə yönəldirdi: « …Elmi harada öyrənməliyik, kimdən öyrənməliyik və hansı dildə öyrənməliyik?»
Yaranmış vəziyyətdən çıxış yolu axtaran mütərəqqi maarifçilər, məktəbdarlar «üsuli - cədid» məktəbləri açmağa, yeni təlim-tədris üsullarından istifadə etməyə təşəbbüs göstərirdilər.
S.Ə.Şirvani Şamaxıda 1869-cu ildən etibarən pedaqoji fəaliyyətə başlamış, dərsliklər tərtib etmiş, eyni zamanda bədii yaradıcılıqla, elmi fəaliyyətlə ciddi məşğul olmuşdur. O, şagirdlərin bədii ədəbiyyatı mütaliə etməsi ilə kifayətlənməyərək dərs zamanı həmin nümunələrin müzakirəsini təşkil edir, uşaqların mütaliə materiallarına olan ehtiyacını ödəmək üçün əsərlər yazırdı. O, öz dərslərində Şərq ədəbiyyatından nümunələrin, Sədinin “Gülüstan,” “Bustan” əsərlərinin oxusunu təkil etmişdir. Bu dərslər şagirdlərin ədəbiyyata həvəsinin artmasına, bədii zövqünün inkişafına ciddi təsir göstərmişdir. О, севимли şagirdi M.Ə.Sabirin mütaliəyə, bədii yaradıcılığa həvəsini təqdir edərək ona kitabxanasındakı ən dəyərli əsəri - Nizaminin “Xəmsə”sini bağışlamışdır. Sabir müəlliminin təsiri və təşviqi ilə məktəbli ikən şeirlər yazmış, “Gülüstan” əsərindən bir parçanı Azərbaycan dilinə tərcümə etmişdir.
S.M.Qənizadənin xatirələrindən aydın olur ki, Seyid Əzim M.Ə.Sabirin ilk qələm təcrübələrini də sinifdə oxuyub müzakirə edər, ifadəli oxu nümunələri göstərərdi.
S.M.Qənizadənin də ədəbiyyata gəlişi Seyid Əzimin ədəbiyyat dərslərindən başlamışdır. “Sultan Məcid “Məclis” məktəbində oxuduğu illər ərzində... Seyid Əzim Şirvaninin hədsiz zəhməti sayəsində klassik Şərq şeirinin qanunlarına bələd oldu. Şair-müəllim onda ədəbiyyata elə maraq oyatmışdı ki, məktəbi bitirəndə Sədinin “Bustan”, “Gülüstan”ını, Hafizin, Füzulinin, Xəyyamın, Baba Tahirin və sevimli müəllimi Seyid Əzimin şeirlərinin böyük əksəriyyətini əzbər bilirdi.
1879-cu ildə Qori şəhərində Zaqafqaziya Müəllimlər Seminariyasının Azərbaycan şöbəsinin fəaliyyətə başlaması mühüm hadisəyə çevrildi. Seminariyanın qabaqcıl müəllimləri tələbələrin bədii ədəbiyyatı mütaliəsini canalandırmağa, bu sahədə çatışmazlıqları aradan qaldırmağa çalışırdılar. Seminariyanın məzunlarından F.Ə.Köçərli, S.M.Qənizadə, F.Ağazadə, C.Məmmədquluzadə, S.S.Axundov, R.Əfəndiyev, N.Nərimanov öz müəllimlik fəaliyyətləri dövründə bədii ədəbiyyatın tədrisinə xüsusi diqqət yetirmişlər.
1887-ci ildə Bakıda azərbaycanlılara məxsus ilk müasir tipli təhsil ocağı – “Rus-müsəlman” məktəbi yarandı, bununla da Azərbaycan xalq maarifi tarixində yeni dövr başlandı. Bu, özünün quruluşu, təşkilinin orijinallığı baxımından bütün Rusiyada müsəlmanlara məxsus yeganə təhsil ocağı idi.
XIX əsrdə Azərbaycanda qiraət dərsliklərinin yaradılması yolunda ilk addımlar atıldı. A.O.Çernyayevskinin “Vətən dili” (1883), R. Əfəndiyevin “Uşaq bağçası” (1889) dərslikləri əlifbanın, ana dilinin öyrənilməsi üçün nəzərdə tutulsa da, onlara daxil edilmiş folklor materialları, klassik və müasir ədəbiyyatımızdan nümunələr, tərcümələr məktəblilərin dünyagörüşünü, mühakimə yürütmək qabiliyyətini, zehnini inkişaf etdirməyə imkan yaradırdı.
R.Əfəndiyevin Şimali Qafqaz və Orta Asiya məktəblərində istifadə olunan “Uşaq bağçası” (1898) dərsliyinə maraqlı folklor nümunələri, şeir, hekayə və təmsillər, tərcümələr daxil edilmişdi.
R.Əfəndiyevin “Bəsirətül-ətfal” dərsliyi 1901-cu ildə Bakıda çap etdirilərək məktəblərdə yayılmış, müəllif özü də Qori Müəllimlər Seminariyasında bu kitabla dərslər keçmişdir. Kitab bir il təcrübədən keçirildikdən sonra, 1903-cü ildə Qafqaz Maarif Dairəsi tərəfindən dərs vəsaiti kimi təsdiq edilərək Qafqazdakı müsəlman məktəblərində istifadəsinə icazə verilmişdir.
XX əsrin əvvəllərində Azərbaycanda mədəni-maarif və məktəb işi canlanmağa başlamışdı. Bakı, Gəncə, Şuşa, Şəki, Şamaxı, Salyan və başqa şəhərlərdə ibtidai məktəblərin sayı artır, dərslik nəşrində irəliləyiş yaranmağa başlayırdı. Bu dövrdə maarifpərvər ədiblər, mütərəqqi pedaqoqlar şagirdlərin ədəbi təhsilini təşkil etmək məqsədilə klassik və müasir ədiblərin əsərlərinin nəşri ilə yanaşı, Şərq, rus, Avropa ədəbiyyatından tərcümələr, təbdil və iqtibaslar edirdilər.
F.Ağazadənin “Ədəbiyyat məcmuəsi”, M.Mahmudbəyov və A.Səhhətin “Yeni məktəb”, A.Şaiqin «Uşaq gözlüyü», «İkinci il», «Gülşəni - ədəbiyyat», «Gülzar», «Milli qiraət», «Qiraət kitabı», «Dördüncü il», «Türk çələngi», «Müntəxəbat», H.Cavidlə şərikli yazdığı «Ədəbiyyat dərsləri» dərslikləri gənc nəslin təlim – tərbiyəsində böyük rol oynamışdır.
Müasirləri əsrin əvvəllərində nəşr olunmuş həmin dərslikləri yüksək qiymətləndirməklə bərabər, diqqəti onların məzmununda, metodik quruluşunda, nəzəri məsələlərin izahında yol verilən nöqsanlara, ərəb-fars sözlərinin çoxluğuna cəlb edirdilər. Bu dövrdə maarif xadimləri sırasında F.Köçərlinin səmərəli elmi-pedaqoji fəaliyyəti xüsusi qeyd olunmalıdır.
S.M.Qənizadə gənc nəslin ədəbi təhsili ilə bağlı problemlərin aradan qaldırılması üçün səylə çalışmış, bu sahədə səmərəli təşəbbüslər göstərmişdir. O, Bakı –Dağıstan milli məktəbinin inspektoru işlərkən «ana dilində həm təlim üçün və həm də dərsdənqıraq vaxtlarda oxumaq üçün kitablar» nəşri ilə əlaqədar məktəb komitəsi qarşısında məsələ qaldırmışdı.
Maarifpərvər ədib Seyid Hüseyn 1914-1915-ci illərdə “Dirilik” jurnalında tədris kitabları ilə bağlı açdığı müzakirədə “Ədəbiyyat məcmuəsi”ni “cocuqlarımıza türk dili və ədəbiyyatını öyrədən kitab” kimi dəyərləndirir, sonrakı nəşrlərdə bədii mətnlərin məzmunu, dili ilə bağlı bir sıra nöqsanları aradan qaldırmağın zəruriliyini qeyd edirdi.
Ədəbiyyat müəllimi və dərslik müəllifi kimi uğurlu fəaliyyəti ilə seçilən böyük sənətkarımız A.Şaiq yazırdı ki, hər işdə istedad tələb olunduğu kimi, müəllimlikdə də istedad olmalıdır. O, müəllim işlədiyi dövrdə köhnə təlim üsullarına qarşı mübarizə aparır, öz dərslərində Sabirin, Səhhətin şeirlərini, tərcümə etdiyi əsərləri müxtəlif metodik üsullardan istifadə etməklə öyrədirdi.
Mirzə İbrahimov ədibin pedaqoji fəaliyyətini yüksək qiymətləndirərək yazırdı ki, Abdulla Şaiqi müəllimliyə sövq edən yalnız təbiətindəki böyük pedaqoqluq qabiliyyəti, uşağa, uşaq tərbiyəsinə meyil deyil, hər şeydən əvvəl dərin vətənpərvərlik duyğuları, böyük ictimai ideal olmuşdur.
N.Nərimanov dilin öyrənilməsinə dair əsərlər yazmaqla yanaşı, ədəbiyyat tədrisi problemləri ilə də ciddi məşğul olmuşdur. O, özünün «Müxtəsər sərf-nəhv» kitabına şagirdlərin mənəvi-estetik tərbiyəsinə xidmət edən bədii nümunələr daxil etmişdi.
Azərbaycanda sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra ədəbiyyat tədrisi məsələlərinə ifrat ideoloji mövqedən yanaşılmağa başladı. Artıq sovet hakimiyyətinin ilk illərindən ədəbiyyata ümumproletar işinin bir hissəsi kimi yanaşılır, ona siyasi mübarizənin, yeni insan tərbiyəsinin mühüm amili kimi xüsusi diqqət yetirilirdi. Təlim prosesində bədii ədəbiyyatın mahiyyətindən doğan ilkin vəzifələr, insani duyğuların formalaşması arxa planda qalır, gənc nəslin kommunist ideologiyası ruhunda tərbiyəsi ön plana çəkilir, şüarçılıq, ideoloji qəliblər, ehkamlar ədəbiyyat tədrisinda aparıcı mövqe tuturdu.
Bir çox gənc sənətkarlar sovet hakimiyyətinin həyata keçirdiyi mədəni-maarif tədbirlərinə ümidlə baxır, ölkədə savadsızlığın ləğvi, qadın azadlığı, mövhumatın, fanatizmin tənqidi, məktəblərin, mədəniyyət ocaqlarının açılması, yeni mətbu orqanların nəşrə başlaması kimi dövrün tələbinə uyğun atılan addımlar onların qəlbində yeni quruluşun gələcəyinə inam oyadırdı. Məktəblilərə kommunizmə inam aşılamaq, “sovet adamı” tərbiyə etmək məqsədilə ideoloji qəlibləri əks etdirən şüar səciyyəli əsərlərin təbliğinə geniş yer verilirdi.
Keçən əsrin 40-cı illərində nəşr olunmuş yeni dərslik və proqramlarla müəllimlərin səmərəli işləməsini təmin etmək üçün metodik vəsaitlərə ehtiyac duyulurdu. Bu baxımdan 1940-cı ildə F.Qasımzadənin redaktorluğu ilə nəşr olunan «Ədəbiyyat metodikası» metodik vəsaiti həmin sahədə boşluğu doldurmağa xidmət edirdi. Vəsait V.V.Qolubkovun “Ədəbiyyatın tədrisi metodikası” kitabı əsasında işlənilsə də, burada metodik tövsiyələr Azərbaycan ədəbiyyatı materialları əsasında verilmiş, məktəb təcrübəsi nəzərə alınmışdı.
Bu kitab, eləcə də M.Quluzadənin “Natamam orta məktəblərdə lirik əsərlərin öyrədilməsi”, M.Ələkbərovun “Orta məktəbdə ədəbi oxu haqqında” kitabları o dövrdə ədəbiyyat tədrisi metodikasında irəliyə doğru atılmış addım kimi qiymətləndirilməlidir.
İkinci dünya müharibəsi illərində ədəbiyyat tədrisi sahəsində qarşıya qoyulan vəzifələr o dövrün ab-havası ilə şərtlənir, təlim prosesində vətənə məhəbbət, düşmənə nifrət hissinin aşılanması ön plana çəkilirdi.
Müharibədən sonrakı illərdə «Azərbaycan məktəbi» jurnalında, «Azərbaycan dili və ədəbiyyat tədrisi» metodik məqalələr məcmuəsində ədəbiyyat tədrisi ilə bağlı məqalələr dərc olunur, qabaqcıl iş təcrübəsi işıqlandırılırdı. Bu dövrdə görkəmli metodist alim Ə.Qarabağlının məhsuldar elmi fəaliyyəti xüsusi qeyd olunmalıdır. Onun S.Əfəndiyev, M.Quluzadə ilə birlikdə yazdığı “Ədəbiyyat metodikası” kitabında ədəbiyyat dərslərinin təşkilinin bir sıra nəzəri və praktik məsələləri şərh edilmiş, müəllimlərə konkret metodik tövsiyələr verilmişdi. Ə.Qarabağlının “Məktəbdə bədii mətnlərin təhlili” kitabında ədəbiyyat tədrisinin məzmunu, predmeti, məqsəd və vəzifələri, bədii əsərlərin təhlili metodikası məktəb təcrübəsinə əsaslanmaqla şərh olunmuşdur.
Keçən əsrin 70-ci illərindən etibarən ədəbiyyat tədrisi sahəsində tədqiqatların miqyası genişlənməyə, yeni metodik vəsaitlər, dərsliklər nəşr olunmağa başladı. Bu illərdə Şəmistan Mikayılov, Ağadadaş Babayev, Aydın Hacıyev, Camal Əhmədov, Dursun Məmmədov, Bilal Muradov, Soltan Hüseynoğlu, Abbas Səmədov kimi tanınmış metodist alimlərin apardığı sanballı tədqiqatlarla ədəbiyyat tədrisi metodikası yeni inkişaf mərhələsinə daxil oldu.
Azərbaycan ədəbiyyatının orta məktəbdə səmərəli öyrədilməsi üçün pedaqoji-metodik işin elmi təşkili, tədris vəsaitləri və proqramlarının hazırlanması sahəsində pedaqoji elmlər doktoru, professor Ş.Mikayılov səmərəli fəaliyyəti qeyd edilməlidir. Alimin ədəbiyyat nəzəriyyəsinin şagirdlərə öyrədilməsi yolları probleminə həsr olunmuş tədqiqatlarının nəticələri “Ədəbiyyat nəzəriyyəsi” dərs vəsaitində ümumiləşdirilmişdir.
Hazırda məktəb təcrübəsi əhəmiyyətli şəkildə dəyişmiş, metodikanın nəzəriyyə və təcrübəsində ədəbiyyat təlimi prosesinə təsir göstərən yeniliklər yaranmışdır. Nəticədə metodika elminin müasir tələblərinə cavab verən yeni dərs vəsaitlərinə ciddi ehtiyac yaranmışdır. Bu baxımdan aparılmış tədqiqatların nəticəsi olan “Ümumtəhsil məktəblərinin V-XI siniflərində ədəbiyyatın tədrisi metodikası” dərs vəsaitinin nəşri çox əhəmiyyətlidir. Bu dərs vəsaitini müəlliflər əvvəlki metodik təcrübədən bəhrələnməklə, ədəbiyyatın tədrisi metodikasındakı müsbət ənənələri qoruyub saxlamaqla və həyatın tələbi ilə məktəb təcrübəsinə, metodik fikrə gəlmiş yenilikləri nəzərə almaqla yazmışlar. Beləliklə, gərgin tədqiqatçı əməyinin nəticəsində müsbət metodik ənənələri və yeni metodik təfəkkürü üzvi şəkildə birləşdirən orijinal dərs vəsaiti yaranmışdır.
Azərbaycanın müstəqil dövlət quruculuğu yoluna qədəm qoyması digər fənlərdə olduğu kimi, ədəbiyyat tədrisi sahəsində də ciddi dönüş yaratdı. Ədəbiyyat tədrisi sovet sisteminin ideoloji ehkam və qəliblərindən azad oldu. Respublikada həyata keçirilən təhsil islahatının tələblərinə uyğun olaraq, orta ümumtəhsil məktəblərində mütərəqqi ənənələrimizi dünya təhsil sistemində faydalı olanlarla əlaqələndirən, milli zəminə əsaslanan və bəşəri dəyərləri özündə əks etdirən yeni proqramların və dərsliklərin hazırlanması vəzifəsi qarşıya qoyuldu.
Elm və Təhsil Nazirliyi nəzdində fəaliyyət göstərən elmi-metodik şuranın işləyib hazırladığı ədəbiyyat proqramları nəşr olundu, ədəbiyyat dərslikləri tərtib edildi. Müstəqillik dövrünün ilk proqram və dərsikləri bir sıra qüsurlarına baxmayaraq, əvvəlkilərdən mahiyyət etibarilə, bir çox parametrlərinə görə köklü surətdə fərqləndi.
Yeni proqram və dərsliklər hazırlanarkən ədəbiyyat tədrisinin ali məqsədi yüksək ideya-bədii dəyərə malik əsərlərin öyrədilməsi əsasında şagirdlərin dünyagörüşünü genişləndirmək, milli və ümumbəşəri mənəvi dəyərləri mənimsətmək, nəticə etibarilə gənc nəslin vətənpərvərlik ruhunda tərbiyə olunmasına kömək etmək oldu.
Ədəbiyyat:
1. Abdullayev A.S. Azərbaycan dilinin tədrisi tarixindən.
2. Ağayev Ə.Ə. XIX əsrin sonu XX əsrin əvvəllərində Azərbaycan pedaqoji fikrinin başlıca problemlərinə dair. Azərbaycan məktəbi, 1975 №1.
3. Azərbaycan Respublikasında ümumi təhsilin milli kurikulumu.
4. Çobanzadə B. Türk dili və ədəbiyyatının tədris üsulu.
5. Əhmədov C.M. Ədəbiyyatın tədrisi metodikası.
8. Həsənli B., Hüseynoğlu S., Səfərova Ə., Quliyev Ə. Ədəbiyyat. Müəllim üçün metodik vəsait.
Sona HƏSƏNOVA,
Qəbələ şəhəri Vətən Müharibəsi Qəhrəmanı Əfqan Abdurahmanov adına 3 nömrəli tam orta məktəbin müəllimi
Tarix: 11-10-2022, 14:54