Valideynlərim məni həqiqətən maraqlandığım bir şeyi etməyə və nəcib bir iş görməyə təşviq etdilər

Ötən il tibb və fiziologiya  üzrə Nobel mükafatına layiq görülmüş David Julius bu müsahibəsində elm aləminə səyahəti, elmdə uğur və uğursuzluq, gəncliyə tövsiyələri barədə danışır 

- Uşaqlığınız və elmə olan marağınızın nədən qaynaqlandığını bizə bir az danışa bilərsinizmi?

- Mən Bruklində (Nyu York ştatı)  Brighton Beach adlanan ərazidə böyümüşəm. Basketbol oynayan və velosiped sürən adi  bir uşaq idim.Əslində, məktəbi çox sevmirdim. Mən həmişə istədiyimi əldə edə bilmədiyimə görə bir az əsəbiləşirdim.

 Elmlə nə vaxt maraqlandığımı bilmirəm. Atam mühəndis idi, ona görə də texnologiya ilə əlaqəsi var idi, amma valideynlərimin heç biri elm adamı  deyildi. Onlar Bruklin Kollecinə getmişdilər, lakin müəllim və ya  universitetlə əlaqəli deyildilər. Valideynlərim heç vaxt mənimlə gələcəklə bağlı danışmayıblar, pul qazanmaqla bağlı məni nələrəsə təşviq etməyiblər. Onlar kifayət qədər maaş alırdılar, bizi təmin edirdlər, lakin onlar heç vaxt yüksək qazanc əldə etmədilər. Onlar məni sadəcə olaraq həqiqətən maraqlandığım bir şeyi etməyə və nəcib bir iş görməyə təşviq etdilər.

  Yadımdadır, atam bakalavrda oxuyarkən gecənin gec saatlarında məni  laboratoriyada iş başında gördüyünü demişdi. Əlavə etmişdi ki, elmlə məşğul olmaq  dünyada ən gözəl işdir. Dünyada çox az adam var ki, bu çətin yolu seçir. Dedi ki, əgər elmi seçmisənsə, deməli, nə etməli olduğunu tapmısan. Odur ki, yolumu tapmağıma icazə verdikləri üçün onlara çox minnətdaram.

-Uşaqlığınızda sizdə xoş təəssürat yaradan, alim olmağınıza təsir edən müəllimləri və ya nümunələri xatırlayırsınızmı?

- Mənim bu fizika müəllimim var idi, Herb İsekson, həqiqətən də əla müəllim idi. O, gözəl  bir beysbol oyunçusu idi. O,  indiyə qədər sahib ola biləcəyiniz ən cəlbedici müəllim idi. O, heyrətamiz idi. Mən yazdığım tərcümeyi-hallarımın bəzilərində onun haqqında danışmışam və insanlardan elektron məktublar almışam. Mənim həkim və ya alim olmağımın səbəbi ondan aldığım dərslər idi.  O, həqiqətən əla idi. Onun  dərsləri materialın yaddaşa köçürülməsi ilə bağlı deyil, problemlərin həlli ilə bağlı idi. Onun dərsləri – siz problemləri necə həll edirsiniz və fizikanın dünyanı necə təsvir etməsi haqqında idi. 

  O, həqiqətən bizi bu problemləri evdə həll etməyə təşviq edərdi, dərslərdə problemlərin həlli ilə bağlı danışardı. Düşünürəm ki, o zaman da belə düşünürdüm ki, bəlkə bu (elmlə məşğuliyyət), edə biləcəyim bir şeydir. Sonra oradakı bir dostum dedi ki,  Massaçusets Texnologiya İnstitutuna (adını belə heç vaxt eşitmədiyim)  bir yerə daxil olmalısan. Ona görə də MIT –a müraciət etdim və qəbul olundum.

  Sonra, laboratoriyada işləməyin nəyə bənzədiyini görmək istədim. Mənim üçün laboratoriyada işləmək əsl istirahət idi. Mən dərslərdə bir az əsəbləşirdim. Dərsdə oturmaq mənim üçün həmişə çətin idi, amma laboratoriyada işləmək məni həqiqətən universitetin cazibəsində saxlayırdı. Hobbi kimi. Siz eksperimentlərin necə işlədiyinə və texnikanı işlətməyi öyrəndiyinizə görə sevinirsiniz. Sonra siz təcrübələrin ilkin nəticələrinə dair məlumatları görürsünüz və bu tapmacanı bir araya gətirməlisiniz. Universitetdə həqiqətən də düşünürdüm ki, biologiya, məşğul olmaq  istədiyim sahədir və həqiqətən bunu edə bilərəm.

- Uşaqlıqda müxtəlif mədəniyyətlərin və dillərinbir arada olduğu mühitdə böyümüsünüz. Elmdə və laborator işlərinizdə bu müxtəlifliyin təsirinin nə qədər əhəmiyyətli olması barədə nə deyə bilərsiniz?

- Elmin ən gözəl cəhətlərindən biri də budur. Mən həmişə insanlara deyirəm ki, biz bunu gözdən qaçıra bilərik, lakin  elm adamları kimi biz  bu beynəlxalq cəmiyyətin bir hissəsi olmaqda çox imtiyazlıyıq.  Elm sahəsi  həmişə beynəlxalq səciyyə daşıyır,  müxtəlif yerlərdən olan insanlar ortaq mühitdə işləyirlər. 

  Mən bunu qiymətləndirməyi MIT-də olarkən öyrəndim və  məşhur alim Aleks Riçin laboratoriyasında işlədim. Orada Simon Litvac adlı bir alim var idi. O, çilili idi, onun həyat yoldaşı Laura biokimyaçı idi. O, MİT-də məzuniyyətdə idi və mən onunla tanış oldum və mən aşağı kursumun bir yayında Bordoda işləmək üçün onun laboratoriyasına getdim. Mən heç vaxt heç yerə səyahət etməmişdim. Mən Nyu-Yorkda və Bostonda olmuşam. Ona görə də Parisə uçdum, sonra qatarla onun laboratoriyasının olduğu Bordoya getdim. Üç-dörd ay orada qaldım. Bu gün də, bəhs etdiyim dövrü çox parlaq şəkildə xatırlayıram. Bu, mənim həyatımın ən gözəl anlarından biri idi, mənim elmi yönümü  inanılmaz dərəcədə formalaşdırdı.

   Laboratoriyada əcnəbi olmaq başqa perspektivdir. Aleksin laboratoriyasına başqa ölkələrdən gələn bütün insanlar haqqında düşünməyə başladım və bunun onlar üçün nə olduğunu və nə qədər həyəcanlı olduğunu düşünməyə başladım, lakin bəzi çətinliklər də var idi. Mən həqiqətən də bu təcrübədən öyrəndim ki, alim olmağın ən gözəl cəhətlərindən biri sizin bu beynəlxalq cəmiyyətin bir hissəsi olmağınızdır. Biz bəzən bunu özümüz üçün təhlükə kimi qəbul edirik, xüsusən də sərhədlər bağlanmağa başlayanda, lakin elmdə həqiqətən buna güvənirik. Bütün dünyada dostlarımız və əməkdaşlarımız var. Bu, unikal tədqiqat işidir.

-Uğursuzluq elmi tərəqqinin qaçılmaz hissəsidir. Bu uğursuzluğu necə gördüyünüzü və onu necə idarə etdiyinizi bizə söyləyə bilərsinizmi?

-Laboratoriyamdakı insanlara həmişə deyirəm ki, əzmkarlıq öz bəhrəsini verir! Bəzən karyerasının başlanğıcında hər şeydən sehrli sonluq gözləyən  insanlara yazığım gəlir, çünki onlar çətin hallarla rastlaşdıqda hər şey alt-üst olur. Mən postdok olanda bir neçə ilimi “yalnız təkərlərimi fırlatmağa sərf etdim və hədəfi  vura bilmədim” . Düşünürəm ki, insanlar bütün bunların  prosesin  sadəcə bir hissəsi olduğunu başa düşməlidirlər. Səhv xiyabanlarda gəzərkən və bəzi yollarla gedərkən yaxalana bilərsiniz. Meşədə itmək və haraya getdiyini dəqiq bilməmək çətindir. Bu, bir az narahatçılığa səbəb ola bilər, amma düşünürəm ki, gördüyün işlə maraqlandığın müddətdə inamını qorumalısan.

  Düşünürəm ki, siz həmişə nəyəsə olan marağınızı yenidən alovlandırmaq üçün kifayət qədər həyəcan saxlaya biləcəyiniz hədəflər seçməlisiniz. Çünki düzgün yola qayıtmaqda çətinlik çəkdiyiniz  vaxtlar olacaq  Düşünürəm ki, ümumiyyətlə, təxəyyülünüzü və həyəcanınızı cəlb edən bir problem seçsəniz, o zaman hər zaman başqa bir yol tapa bilərsiniz və ya işinizdə davam edərək yenidən enerji ala bilərsiniz. Ona görə də düşünürəm ki, çox enerji olan bir yerdə olmaq həqiqətən çox faydalıdır. Özünüzün olmasa belə, başqalarının uğurlarından zövq alın və onlara  baxaraq deyin ki, elm həqiqətən həyəcan verici ola bilər, mən də ora çatacağam.

 Tələbələr və ya həmkarlarımızla birgə işləyərkən təcrübələrimiz baxımından baş verənlərə və işlərin gündən-günə və ya həftədən həftəyə getdiyi yerə çox diqqət yetiririk. Ancaq düşünürəm ki, bir çoxumuzun beynində nə ilə maraqlandığımız və uzunmüddətli hədəfimizin nə olduğu barədə bir plan var. Düşünürəm ki, hərdən bir boş oturub  bunu xatırlamalısan, çünki əzmkarlıq buradan gəlir.

- İndiki həyat təcrübənizlə gəncliyə nə demək istərdinizmi?

-Düşünürəm ki, əgər keçmişdə hər hansı bir uğur əldə etmisinizsə, bunu nəzərə almalı və əgər israrlısınızsa, qərarlısınızsa və elmə maraq göstərirsinizsə,  bunun yenidən baş verəcəyini başa düşməlisiniz. Məncə, bir az dincəlmək də vacibdir. Siz  qətiyyətli olmalı və çox çalışmalısınız, amma məncə emosional olaraq rahat olmalı və prosesdən yararlanmalısınız. Mən bir dəfə Paul Nursenin (məşhur genetik, Frensis Krik İnstitutunun direktoru) televiziyada müsahibə verərkən belə dediyini eşitdim:   “bəzən bir şey alınmır, amma siz təcrübələrdən zövq almalısınız. Mən bununla tamamilə rezonans etdim”. Yəni, siz prosesdən zövq almalısınız.  

  Siz məqsədyönlü olmalı,  səylə işləməlisiniz, amma düşünürəm ki, emosional olaraq rahatlaşmalı və prosesdən istifadə etməlisiniz. 

 Əlbəttə ki, siz öz elmi hədəfinizin nə olduğunu düşünməlisiniz, lakin siz bu prosesdən zövq almalı ,  yaxşı  təcrübələr qoymaqdan və yeni texnikaları mənimsəməkdən qürur duymalısınız, çünki bunlar sizi bir yerdən başqa yerə aparan sevinc anıdır.  

- Boş vaxtlarınızda nə etməyi xoşlayırsınız?

-Mən musiqini çox sevirəm. Bütün musiqi növlərini,  xüsusilə cazı sevirəm. Həqiqətən dincəlmək istəyəndə ofisimdə və ya evdə bir az Miles Davis və ya Frank Sinatranı dinləyirəm. Mən gənc yaşlarımda violonçel ifa edirdim. Mənim səhvlərimdən biri odur ki, səyahət edəndə,  kollec və magistraturaya getdiyim zaman musiqi  ifa etməyi dayandırdım. Sonra həyatımda qərara gəldim ki, yenidən musiqi alətində ifa etməyə çalışacağam. Əgər ona vaxt ayıra bilmirsənsə, alətdə ifa etmək həqiqətən çətindir, amma mən truba çalmağa cəhd etmək qərarına gəldim, çünki həmişə nəfəs alətini sınamaq istərdim. Mən bunu edirəm. Ailəm çox dözümlüdür, oğlum səs-küyə qarşı qulaqcıx  taxır!

 Mən Diablo Regional İncəsənət Assosiasiyasının idarə heyətindəyəm – bu, teatrın qeyri-kommersiya proqramlaşdırma qoludur. Biz yerli məktəblilər üçün proqramlar üçün vəsait toplayırıq və yayda caz serialımız və müxtəlif  maraqlı işlərimiz var. Bu, məni elmimdən uzaqlaşdırır və mənə fərqli bir şeylər etməyə imkan verir.

-Musiqi ilə elm arasında hər hansı bir əlaqə görürsünüzmü?

-Mən insanlara deyirəm ki, alim olmaq-bəlkə də bu, bir qədər fantastikdir-amma əslində bu, rəssam olmaqdan o qədər də fərqlənmir. Öz yaradıcılığınıza görə məsuliyyət daşıyırsınız. Uğur qazanmaq üçün uğursuz olmaq şansınız  var. Sabah ayaq dırnaqlarının inkişafı biologiyası üzərində işləmək qərarına gəlsəm, insanları bu mövzuda mənimlə işləməyə inandıra bildiyim müddətcə bunu edə bilərəm. Bu sizin məsuliyyətiniz və yaradıcı potensialınızdır.

Düşünürəm ki, elm adamlarının həyatı ifaçı, sənətçilərdən daha asandır,  çünki dünyada, hər halda, indi prima-balerinaya nisbətən alimlər üçün daha çox vəzifələr var. Amma yenə də düşünürəm ki, siz hər gün ayağa qalxdığınız zaman suallarınız yaranır ki,  mən yaradıcıyammı, məhsuldarammı və insanların maraqlandığı və faydalı bir şey yaradırammı? Mən insanlara nəsə öyrədirəmmi? Mən yaxşı mentorammı?

 Bilirsiniz, məncə, bir çox sənətkarlar, ən azı ifaçılar, öz-özləri ilə mübarizə aparırlar. Düşünürəm ki, burada çoxlu ümumi cəhətlər var. Öz unikal səsinizi tapmalısınız. Siz sadəcə hər kəsin etdiyini etmək istəmirsiniz. Siz unikal bir şey etmək və müəyyən yaradıcılıq tərzi ilə məşhur olmaq istəyirsiniz və əminəm ki, Miles Davis, Chet Baker və ya Con Coltrane (musiqiçilər) kimi insanlar bunu etməyə çalışırdılar.  

Öz unikal səsinizi tapmalısınız. Siz sadəcə hər kəsin etdiyini etmək istəmirsiniz. Siz unikal bir şey etmək və müəyyən yaradıcılıq tərzinizlə tanınmaq istəyirsiniz və əminəm ki, Miles Davis, Chet Baker və ya Con Coltrane kimi insanlar da bunu etməyə çalışırdılar.

Oruc MUSTAFAYEV