Oyun əsaslı öyrənmə
Günay ÇƏNDİRLİ,
Distant təhsil və STEM təlimi üzrə mütəxəssis,
“Microsoft Innovativ Educator”un eksperti
Bizi həmişə uşaqlarımızın gələcəyi ilə bağlı çoxlu suallar narahat edir. Onları gələcək dünyaya necə hazırlayırıq? Onlarda düzgün bacarıqlar formalaşdırmaq üçün biz öyrətmə üsulumuzu necə dəyişməliyik?
Müasir təhsil kurikulumu ilə bağlı müzakirələrə şagirdlərin fəaliyyətləri, şagirdin tənqidi, yaradıcı düşüncəsinin inkişafı, inamlı olması, gələcək iş sahələrində uğur qazanması və necə öyrəndiyinə əmin olmaq üçün həll yolları daxil edilməlidir.
Rəqəmsal tədris proqramına keçidi araşdıran bir çox məktəblər qeyd olunan məsələləri əsas götürərək müxtəlif həll yolları müəyyənləşdirirlər. Bu həll yollarından biri oyuna əsaslanan təlimdir. Kurikulum və tədrisə bu cür yanaşma rəqəmsal tədris proqramının üstünlüklərindən tam yararlanmaq üçün xüsusilə uyğundur.
Oyun əsaslı öyrənmə nədir?
Oyunlar əsrlər boyu öyrənmə vasitəsi kimi istifadə edilmişdir. Şahmat orta əsrlərə qədər strateji təfəkkürü öyrətmək üçün istifadə olunurdu və 1812-ci ildə Prussiya zabitlərinin strategiyasını öyrətmək üçün “Kreigsspiel” oyunu ixtira edilmişdir. Hərbi strategiya xaricində, 1800-cü illərin ortalarında “Uşaq bağçasının genezisi” Fridrix Fröbelin oyun vasitəsilə öyrənmə fikirləri idi.
Oyun əsaslı öyrənmənin əsas konsepsiyası təkrarlama, uğursuzluq və məqsədlərə çatmaq yolu ilə tədrisdir. Video oyunlar bu prinsip üzərində qurulub. Oyunçu oyuna yavaş-yavaş başlayır və ən çətin səviyyələri gedə bilənə qədər ustalıq qazanır. Planlaşdırılan və yaxşı dizayn edilmiş oyunlarda oyunçu hesab edir ki, qazanmaq asan olacaq, lakin onu mürəkkəb saxlamaq üçün kifayət qədər çətin mərhələlər düşünülür.
Oyun əsaslı öyrənmə eyni konsepsiyanı götürür və tədris planı öyrətməyə xidmət edir. Şagirdlərin bir məqsədi var, fəaliyyətləri seçir və bu fəaliyyətlərə uyğunlaşırlar. Fəal şəkildə öyrənir və düzgün işlər görürlər. Nəticə passiv öyrənmə əvəzinə aktiv öyrənmədir.
Uçuş simulyatorları oyuna əsaslanan öyrənmənin effektivliyinin mükəmməl bir nümunəsidir. Pilotlar təlim zamanı ümumiyyətlə uçuş simulyatorlarından istifadə edirlər. Onlara çox konkret məqsədlər və bacarıqlar qazandıra biləcək qədər təcrübə verilir. Nəticə mühazirələr və nəzəriyyə ilə öyrənməkdən daha təsirli olur.
Təhsil sistemində dəyişiklik həmişə ləng gedir. Bir tərəfdən, dəyişikliyin yavaş olması yaxşıdır, çünki bu, tam sınaqdan keçməmişdən əvvəl təhsildə yarana biləcək fəsadların qarşısını almağa kömək edir. Əks tərəfində, sürətlə dəyişən texnoloji dünyaya cavab vermək üçün ləng bir sistem meydana gətirir. Bu nisbəti artırmağın əsas yolu kurikuluma sistemli yanaşmanı dəyişməkdir. Hətta rəqəmsal alətlər tətbiq edən ən inkişaf etmiş məktəblərin belə keçməli olduğu uzun bir yol var.
Dəyişiklikliyin bu qədər uzun sürməsinin səbəbi nədir?
Dərslik buraxıldıqda, cari məlumatlar, tədris metodlarının hazırlanması və dərsliyin çapı üçün müəyyən bir vaxt tələb olunur ki, bu da ən azı məktəblərə gəlməzdən bir il əvvəl olur. Dərsliklərin illərlə istifadəsi nəzərdə tutulduğundan tədris planının dəyişdirilməsində və məlumatların yenilənməsində əhəmiyyətli bir gecikmə yaranır.
Oyun əsaslı təlim əvvəldən uyğunlaşmaq üçün qurulmuşdur. İstehsal müddətində oyun daha effektiv bir öyrənmə vasitəsi olaraq sınanır və tənzimlənir. Yeni məlumatlar ortaya çıxdıqda və ya təhsil yanaşmaları dəyişildikdə, oyun onlara uyğun olaraq dəyişdirilə bilər. Oyunlara hətta müəllimlərin şagirdlərə nəzarət etməsinə imkan verən monitorinq təhlili vasitələrinə daxildir, beləliklə oyun gələcək yeniləmələrə uyğun dəyişdirilə bilər.
Təlim oyunu necə qurulur?
Şagird oyuna əsaslanan öyrənmə yolu ilə öyrəndiyində materialda daha çox mülkiyyətə sahib olur, bu da yadda saxlamağı yaxşılaşdırır. Fərqli yanaşmaların və məqsədyönlü təlimlərin birləşməsi eyni zamanda bütün təlim üslublarına uyğundur. Şagird təhsil pilləsindən asılı olmayaraq, bir oyuna müraciət edə bilər. Oyunlar hətta geniş mövzunu tək oyunda birləşdirə bilər.
Öyrənmə oyunları da şagirdlərə uğursuzluq üçün təhlükəsiz bir mühit təmin edir. Şagirdlər, xüsusən də yeniyetmələr üçün sinif otağı kimi ictimai şəraitdə uğursuz olmaq çətin ola bilər. Oyunlar onlara yeni şeyləri sınamaq şansını verir. Oyun mühitində uğursuz olsalar, onda yenidən cəhd edib səhvlərindən öyrənə bilərlər. Əzbərləməyə əsaslanan təhsil əvəzinə şagirdlər sınaqlar və səhvlər ilə öyrənirlər.
Bu məqalədə sizə rəqəmsal oyunların şagirdlərə qazandıra biləcəyi məqamlardan bəhs etdik. Bu oyunlardan biri də “Minecraft” oyunudur. Təhsil Nazirliyi və “Microsoft” şirkətinin əməkdaşlığı nəticəsində şagirdlər üçün “Minecraft Education Edition” oyun-əsaslı tədris mühitindən pulsuz faydalanmaq imkanı yaradılıb.
“Minecraft Education Edition” təhsil üçün istifadə olunan və elm, texnologiya, mühəndislik, riyazi biliklərə əsaslanan oyundur. Bu resurs oynayarkən uşaqlarda alqoritmik düşüncə, proqramlaşdırma və kodlaşdırma bacarıqlarını formalaşdırır. Şagirdlər oyun zamanı müstəqil olaraq müxtəlif problemlərin həlli üçün strategiyalar hazırlamalı olurlar ki, bu da öz növbəsində onlarda qərarları üzərində düşünməyi və düzgün seçimlər etməyi öyrədir. Şagirdlər platforma vasitəsi ilə müxtəlif fənlər üzrə öz oyunlarını yaradır, yaratdıqları oyunlar üzrə sinif yoldaşları ilə əməkdaşlıq edə bilir və interaktiv təhsil mühitində birləşirlər.
Qeyd edək ki, Təhsil Nazirliyi və “Microsoft” şirkətinin tərəfdaşlığı əsasında Azərbaycan ümumi təhsil müəssisələrinin şagirdləri “Minecraft Education Edition” lisenziyalarını pulsuz olaraq əldə edəcək, oyuna daxil olduqda müxtəlif fənlər üzrə resurslara çıxışla təmin olunacaqlar. Bunun üçün www.video.edu.az portalında “Minecraft” keçidindən istifadə etməklə, açılan səhifədə qeydiyyatdan keçmək lazımdır. Qeydiyyatdan keçən istifadəçilərin elektron poçt ünvanlarına lisenziya məlumatları təqdim olunacaq və onlar bu məlumatlarla “Microsoft Minecraft Education”, həmçinin “Microsoft Office 365” proqram təminatlarını pulsuz yükləmək imkanı əldə edəcəklər.
Minecraft həm tək həm də qrup halında oynalına bilən oyundur. Şagirdlərin və müəllimlərin Beynəlxalq aləmə çıxışı üçün ən təkmil oyunlardandır. Minecraft oyunçulara oyunun necə qurulacağını seçməkdə çox sərbəstlik verir. Oyun dünyası 3D obyektlərdən ibarətdir - əsasən kublar ümumiyyətlə "bloklar" adlanır - daş, filizlər, ağac gövdələri, su və lava kimi müxtəlif materialları təqdim edir. Əsas oyun prosesi bu obyektləri seçmək və yerləşdirmək ətrafında fırlanır. Bu bloklar 3D şəbəkə şəklindədir, oyunçular isə dünyada sərbəst hərəkət edə bilərlər. Oyunçular blokları dağıda və sonra başqa bir yerə yerləşdirə bilər. Oyun, həmçinin bir çox mürəkkəb sistemin qurulmasına imkan verən ibtidai mexaniki qurğular, elektrik dövrələri və məntiq qapıları düzəltmək üçün istifadə edilə bilən qırmızı daşı kimi tanınan bir materialdan ibarətdir. Oyun dünyası oyunçuya sonsuz seçimlər və dizaynlar etməyə imkan verir. Şaquli hərəkətdə məhdudiyyətlər var, lakin Minecraft sonsuz böyük bir oyun dünyasının üfüqi müstəvidə yaranmasına imkan verir. Həddindən artıq uzaq yerlərə çatdıqda texniki problemlərə görə, oyunçuların mərkəzdən 30.000.000 blok kənarındakı yerlərə keçməsinə mane olan bir əngəl var. Dünya səhralardan tutmuş cəngəlliklərə qədər, qar ərazilərinə qədər olan biomlərə bölünmüşdür. Əraziyə düzənliklər, dağlar, meşələr, mağaralar və müxtəlif lava, su hövzələri daxildir. Yeni bir dünyaya başlayarkən, oyunçular asandan çətinə dəyişən beş oyun rejimindən birini, habelə dörd çətinlikdən birini seçməlidirlər.
Oyun rejimləri
Survival rejimi
Yaşayış rejimində oyunçular müəyyən bloklar və əşyalar hazırlamaq üçün ətraf mühitdə tapılmış ağac və daş kimi təbii ehtiyatları toplamalıdırlar. Oyunçular Minecraft-da müxtəlif çeşidli əşyalar hazırlaya bilərlər. Tətbiq edilə bilən əşyalara hücumlardan zərərləri azaldan zirehlər daxildir; canavarlar və heyvanların daha asan öldürülməsinə imkan verən silahlar (məsələn, qılınclar); müəyyən növ blokları daha tez qıran alətlər. Bəzi əşyalarda sənətkarlıq üçün istifadə olunan materialdan asılı olaraq bir neçə pillə var, daha yüksək səviyyəli əşyalar daha təsirli və davamlıdır. Oyunçular yemək hazırlaya, filizləri emal edə bilən və materialları digər materiallara çevirə bilən sobalar qura bilərlər.
Sərt rejim
Sərt rejim ən sərt sağ qalma rejimi variantıdır. Bir oyunçu öldüsə, artıq onunla ünsiyyət qurmaq icazəsi verilmir, buna görə ya tamaşaçı rejiminə qoyulub dünyanı araşdıra və ya tamamilə silə bilərlər. Bu oyun rejiminə yalnız Java Edition daxilində daxil olmaq mümkündür.
Yaradıcılıq rejimi
Yaradıcı rejimdə oyunçular inventar menyusu vasitəsi ilə oyundakı bütün qaynaqlara və maddələrə giriş əldə edə bilərlər və dərhal yerləşdirə və silə bilərlər. Oyunçular istədiyi kimi oyun dünyasında sərbəst uçuş etmək qabiliyyətini dəyişə bilər və simvolları heç bir zərər görmür və aclıqdan təsirlənmir. Oyun rejimi oyunçulara maneəsiz istənilən ölçüdə layihələr qurmağa və yaratmağa kömək edir.
Macəra rejimi
Macəra rejimi xüsusi olaraq hazırlanmışdır ki, oyunçular istifadəçi tərəfindən hazırlanmış xüsusi xəritələr və sərgüzəştlər edə bilsinlər. Oyun sağ qalma rejiminə bənzəyir, lakin xəritə yaradıcısı tərəfindən oyun dünyasına tətbiq oluna biləcək müxtəlif məhdudiyyətlər qoyulur. Bu oyunçuları tələb olunan əşyaları əldə etməyə və xəritə istehsalçısının nəzərdə tutduğu şəkildə sərgüzəştlər yaşamağa məcbur edir. Xüsusi xəritələr üçün hazırlanmış başqa bir əlavə əmr blokudur; bu blok xəritə istehsalçılarına skript edilmiş server əmrləri ilə oyunçularla qarşılıqlı əlaqələri genişləndirməyə imkan verir.
Tamaşaçı rejimi
Tamaşaçı rejimi oyunçulara bloklarla uçuşa və birbaşa qarşılıqlı əlaqə olmadan gameplay seyr etməyə imkan verir. Oyunçularda inventar yoxdur, ancaq digər oyunçulara məlumat verə və başqa bir oyunçu və ya məxluq baxımından baxa bilər. Bu oyun rejiminə yalnız Java və ya PC nəşrində daxil olmaq mümkündür.
Oyun Windows, macOS və Linux da daxil olmaqla bir çox əməliyyat sistemində işləyə bilər.
Minecraft təhsil şəraitində də istifadə edilmişdir. 2011-ci ildə Minecraft- ı məktəblərə tanıtmaq məqsədi ilə MinecraftEdu adlı bir təhsil təşkilatı yaradıldı. MinecraftEDU vasitəsi ilə Minecraft-ın versiyası müəllimlərə virtual aləmdə şagirdlərin irəliləməsini izləmək üçün, məsələn, tələbələrdən dərslərin bitməsini göstərmək üçün ekran görüntülərini almağa imkan verən unikal xüsusiyyətlərdən ibarətdir. 2012-ci ilin sentyabr ayında MinecraftEdu, dünyada təxminən 250.000 tələbənin şirkət vasitəsi ilə Minecraft'a giriş əldə etdiyini söylədi. Şagirdlərə tarix, dil sənəti və elm də daxil olmaqla müxtəlif fənləri öyrətmək üçün oyunla əlaqəli müxtəlif tədris işləri hazırlanmışdır. Misal üçün, bir müəllim şagirdlərin öyrənməsi və araşdırmaları üçün müxtəlif tarixi əlamətlərdən ibarət bir dünya qurdu. Başqa bir müəllim heyvanlar aləmini izah edən, başqa biri kimya laboratoriyası və s. hazırladı. Great Ormond Street Xəstəxanası Minecraft-da yenidən quruldu və xəstələrin həqiqətən ziyarət etmədən əvvəl xəstəxananı araşdırmaq üçün istifadə etmələrini təklif etdi. Minecraft, Kompüterli Dizaynda bir yenilik kimi də sübut edilə bilər. Minecraft dizaynda əməkdaşlıq üçün bir yol təqdim edir və sənayeyə təsir edə bilər.
Elektrik sxemlərini təmsil edəcək qırmızı daşı bloklarının tətbiqi ilə istifadəçilər Minecraft daxilində funksional virtual kompüterlər qura bildilər. Ən azı bir vəziyyətdə, bu xüsusiyyətdən istifadə edərək gənc oyunçulara virtual kompüter tərəfindən müəyyən edilmiş bir dil daxilində proqram qurmağı öyrətmək üçün bir yol yaradılmışdır. 2018-ci ilin mart ayına qədər Microsoft və Code.org 85 milyondan çox uşağın dərslərindən istifadə etdiyini bildirdi. 2014-cü ilin sentyabr ayında Londondakı İngilis Muzeyi ictimaiyyət üzvləri ilə birlikdə Minecraft'dakı bütün eksponatlarla birlikdə binasını yenidən qurmağı planlaşdırdığını elan etdi.
Tarix: 14-01-2021, 11:54