Nobel laureatı ilə söhbət
Anton Zeilinger Nobelə layiq görülməsi xəbərini necə aldı:
“Dilim tutuldu, mən nitq qabiliyyətimi itirdim. Mən hələ də beləyəm..”
Nobel laureatı 150-dən artıq tələbəsinə də minnətdarlıq mesajı ünvanladı
“Bu, indiyə qədər düşünülmüş ən gözəl nəzəriyyələrdən biridir”
4 oktyabr 2022-ci il tarixində 2022-ci il Fizika üzrə Nobel Mükafatı elan edildikdən sonra Anton Zeilinger ilə telefon müsahibəsi. Müsahibəni Nobel Komitəsinin baş elmi işçisi Adam Smit alıb.
Anton Zeilinger, Nobel Mükafatının açıqlanmasından qısa müddət sonra baş tutan bu müsahibəsə kvant mexanikasının zərif və sadəliyinə olan sevgisini ifadə edir. O "Çox az simvolla ən kiçik kvant hissəciklərindən tutmuş kainatın mənşəyinə qədər bir çox şeyi izah etmək olar" deyir. Zeilinger vurğulayır ki, xəbər həm də işlədiyi bütün insanlara böyük təşəkkür mesajı göndərir . O, söhbətini Adam Smiti qəribə və potensial faydalı kvant teleportasiya dünyası ilə tanış etməklə bitirir.
Müsahibənin stenoqramı
Adam Smit: Anton Zeilinger ilə danışa bilərəmmi?
Anton Zeilinger: Bəli, bu mənəm.
AS: Salam. Mənim adım Adam Smitdir, nobelprize.org saytından zəng edirəm.
AZ: Bir saniyə dayana bilərsinizmi? Bir anlıq zəhmət olmasa. (Musiqi. “Lütfən, xətdə qalın”).
AZ: Salam.
AS: Bildiyiniz kimi, bizdə yeni laureatlarla son dərəcə qısa müsahibələr yazmaq ənənəsi var.
(Telefon zəngləri)
AZ: Bəli, həqiqətən də gördüm... Dünən çox yaxşı tanıdığım Svante Paabo ilə müsahibənizi gördüm.
AS: Ah, yaxşı, onda siz artıq bilirsiniz ki, hansı suallar gələcək.
AZ: (gülür) Düzdür.
AS: Xəbəri necə eşitdiniz?
AZ: Məhz... baş katibdən (Nobel Komitəsinin baş katibi-O.M) mənə zəng edəndə, bəli.
AS: Bəli.
AZ: Bu, saat 11-də idi. Mən evdə oturmuşdum, kağız üzərində işləyirdim, telefon zəngi gəldi.
AS: Bəs, xəbəri eşidəndə ilk reaksiyanız və ya hərəkətiniz necə oldu?
AZ: Dilim tutuldu, mən nitq qabiliyyətimi itirdim. Mən hələ də beləyəm... Nə deyəcəyimi bilmirəm. Demək istəyirəm ki, bu, fantastik qiymətləndirmədir. Bunun üçün böyük minnətdarlıq duyğularımı çatdırmaq istətirəm. Altmışıncı illərin sonu, yetmişinci illərin əvvəllərində Vyanada Fond yaradaraq tədqiqatlara başlayan müəllimim Helmut Rauçdan başlayaraq birlikdə işlədiyim bütün insanlar üçün də böyük minnətdarlığımı vurğulayıram. Bu işlər gerçəkdən çox maraqlıydı, həm də məni çox cəsarətləndirirdi. Və sonra bilirsinizmi, mənimlə birlikdə çalışan 150 və ya daha çox tələbə haqqında da danışmaq istəyirəm, hər kəsə minnətdaram. Bu, həqiqətən müdhiş bir hissdir.
AS: Bunları söyləmək çox gözəldir, çünki təbii ki, elm çox sosial bir şeydir və mən belə düşünürəm ki, sizin onilliklərinizi buna sərf etməyinizin əsas səbəblərindən biri ətrafınızdakı bütün bu gözəl insanlarla birlikdə olmaq çox gözəl fəaliyyətdir.
AZ: Demək istəyirəm ki, işləmək çox gözəldir .. Gənclərin bizim nə qədər maraqlı şeylər üzərində işlədiyimizi anlayanda onların gözlərindəki sevinci, heyranlığı görmək çox gözəldir. Mənim üçün isə bu sadəcə və sadəcə bir maraqdı. Bu, mənim üçün həmişə maraqlı idi və maraq olaraq da qalır. Mən isə... bilirsiniz, mən öz elmi qrupumda tələbələrimə ideyalar, müraciətlər üzərində işləmək imkanı verirəm, amma mənim marağım həmişə maraqdır. Bilirsiniz, həyat qısadır, amma yaxın gələcəkdə və ya sağ olduğum müddətdə nə baş verəcəyini maraqla görmək istəyirəm, bunu necə daha çox izləyə biləcəyimi bilmirəm.
AS: Bu konsepsiyaları insan beyninə qoymaq çox çətindir. Mən onu nəzərdə tuturam ki, adi insanlar üçün kvant mexanikası əsrarəngiz, sirli bir dünyadır. Amma bu o qədər güclü bir dünyadır ki, hər hansı bir sınağa dözdü. Bu çox diqqətəlayiqdir, həqiqətən, elə deyilmi?
AZ: Bu, həqiqətən, həqiqətən çox diqqətəlayiqdir. Bilirsiniz ki, kvant fizikasında diqqəti çəkən iki şey var. Birincisi odur ki, bütün eksperimental çətinliklərə qarşı tamamilə möhkəmdir. Siz bilirsiniz ki, nəzəriyyənin təcrübələr üçün verdiyi proqnozlar inanılmaz dəqiqliklə və hətta ən əks-intuitiv üsullarla təsdiqlənir. Digər tərəfdən, bu nəzəriyyə də riyazi cəhətdən son dərəcə gözəldir. Bilirsiniz, bu, bəlkə də bəşəriyyət tərəfindən icad edilən ən gözəl nəzəriyyələrdən biridir. Və bu da çox böyük olan iki xüsusiyyətdir. Bilirsiniz, mən bunu geniş ictimaiyyətə çatdırmağa çalışıram, ona görə də mən bu barədə heç bir məlumatı olmayan adi insanlara danışmağı xoşlayıram. Məndə belə bir hiss var ki, insanlar bunu qiymətləndirə bilərlər.
AS: Riyazi bir düsturun gözəlliyindən əldə edəcəyiniz sevinc haqqında danışdığınızı eşitmək həqiqətən gözəldir, baxmayaraq ki, çoxumuz bu gözəlliyi özümüz üçün tam görə bilmirik, lakin onun izahını almaq çox xüsusi bir şeydir. .
AZ: Bəli, gözəllik budur... Riyazi gözəlliyi necə müəyyənləşdirəcəyimi bilmirəm, amma çox az simvolla, hansısa simmetrik şəkildə yerləşmiş çox az simvolla ən kiçik kvant hissəciklərindən kainatın mənşəyinə qədər çox şeyi izah etmək olar. Və bu gözəldir!. Bu heyranedici, möhtəşəm bir şeydir. Əslində bu, o qədər də mürəkkəb bir iş deyil, təməl kvant mexanikasında bunlar çox sadə məqamlardır.
AS: Teleportasiya fenomeni haqqında sualıma cavab almadan sizi buraxa bilmərəm, çünki Nobel komitəsi bunu press-relizində də qeyd edir və düşünürəm ki, insanlar bu barədə eşitməkdən çox həyəcanlanacaqlar.
AZ: Biz hamımız kiminsə daşındığı StarTrek-dən (“Ulduz yolu” elmi-fantastik film, ABŞ-OM) teleportasiyanı və s. bilirik. Kvant fizikasında isə teleportasiya bir qədər fərqlidir. Bu, məlumatın ötürülməsidir və yeni məsələnin yenidən qurulmasıdır, bilirsiniz, məlumat hər şeyi müəyyən edən şeydir. İnformasiya əslində hər şeyin nəticəsidir. Bədəniniz məlumatla necə müəyyən edilir, atomlar necə yerləşdirilir. Bədəninizdəki karbon molekullarının digərlərinə qarşı olub-olmamasının əhəmiyyəti yoxdur. Məlumat vacibdir. Və bu kvant dolaşıqlığından istifadə edərək, məlumatı əslində bilmədən bir obyektdən digərinə ötürə bilərsiniz. Bu, əslində olduqca maraqlıdır. Həm də son dərəcə gözəldir.
AS: Bu, həm gözəl, həm də gələcəkdə inanılmaz dərəcədə faydalı səslənir.
AZ: Məsələ ondadır ki, bu... gələcək kvant kompüterlərinin bir-biri ilə necə danışa biləcəyinin əsaslarından biridir. Onlar bir kvant kompüterindən digərinə məlumat göndərə bilərlər.
AS: Möhtəşəm bir dünya açılır. Sizinlə danışmaq böyük zövq idi. Dekabr ayında sizi Stokholmda görməyi səbirsizliklə gözləyirik.
AZ: Bəli, bəli, təşəkkür edirəm.
AS: Təşəkkür edirəm. Sağ ol.
AZ: Yaxşı, sağ ol.
Oruc MUSTAFAYEV
Tarix: 17-10-2022, 13:12