Bəxtiyar Vahabzadə poeziyasında tarix və müasirlik
Saçlı Ağayeva,
ADPU-nun Cəlilabad filialın müəllimi
.
Bəxtiyar Vahabzadə poeziyasında tarixi yaddaş təkcə keçmişin xatırlanması deyil, həm də milli kimliyin qorunmasının və gələcəyə ötürülməsinin əsas vasitəsidir. Onun yaradıcılığında tarix yalnız hadisələrin xronologiyası kimi deyil, xalqın ruhunun, mənəvi irsinin və milli özünüdərkinin simvolu kimi təqdim olunur. Şairin poetik dünyasında tarix və yaddaş anlayışları bir-birini tamamlayır, bir-birinə keçərək xalqın mənəvi enerjisini yaşadır. B.Vahabzadənin tarixi mövzulara müraciəti təsadüfi deyil. O, Azərbaycan xalqının tarixi taleyindəki ağrılı səhifələri müstəqillik uğrunda mübarizə, bölünmə faciəsi, azadlıq ideyası, milli dilin və mədəniyyətin qorunması kimi məsələləri öz poeziyasında əsas xəttə çevirir. "Gülüstan” poeması bu baxımdan şairin yaradıcılığında dönüş nöqtəsi sayılır. Burada tarixi fakt — 1813-cü il Gülüstan müqaviləsi — poetik təfəkkürün süzgəcindən keçərək bölünmüş xalqın mənəvi dramına çevrilir.
“Ay ana Vətən, ikiyə bölündün sən,
Yarım əsarətdə, yarım azadsan”.
Bu misralar sadəcə bir emosional hayqırtı deyil, tarixi yaddaşın fəlsəfi dərinliyini əks etdirir. B.Vahabzadə bu ağrını fərdi duyğu səviyyəsindən çıxarıb ümummilli dəyərlər müstəvisinə qaldırır. Onun üçün tarix təkcə öyrənilməli faktlar toplusu deyil, dərs alınmalı bir yaddaş sistemidir.
Vahabzadə poeziyasında tarixi mövzuların işlənməsi həm də mənəvi dirçəliş çağırışı ilə müşayiət olunur. “Ana dili”, “Azərbaycan”, “Şəhidlər”, “Millətim” kimi əsərlərdə o, milli kimliyin əsasında dayanan dil, torpaq, azadlıq, vicdan və iman anlayışlarını tarixi təcrübə fonunda şərh edir. Şairin poetik təfəkküründə bu anlayışlar bir-birindən ayrılmır: hər biri xalq yaddaşının tərkib hissəsidir. B.Vahabzadənin yaradıcılığında tarixi hadisələr və simvollar müasir düşüncəyə xidmət edir. O, tarixə qayıtmaqla, keçmişin qəhrəmanlıq ruhunu bu günün insanına xatırladır. “Qan yerdə qalmır”, “Vicdan susanda”, “Vətən oğlu” kimi şeirlərdə tarixi ədalətsizliklərə qarşı poetik etiraz və vətəndaşlıq məsuliyyəti hiss olunur. Burada tarix – ibrət dərsi, yaddaş isə – vicdanın səsi kimi səslənir. Bəxtiyar Vahabzadə üçün milli yaddaşın qorunması yalnız keçmişi xatırlamaq deyil, onu yenidən dərk etmək və gələcək nəsillərə ötürmək məsuliyyətidir. Bu baxımdan onun poeziyası həm də tarixi şüurun formalaşmasına xidmət edən pedaqoji sistem kimi dəyərləndirilə bilər. Şair öz oxucusunu tarixə sadəcə baxmağa deyil, onu duymağa, yaşamağa, mənalandırmağa çağırır.
Bəxtiyar Vahabzadənin poetik üslubunun əsas xüsusiyyətlərindən biri tarixi faktı mənəvi kateqoriyaya çevirmək bacarığıdır. O, konkret hadisəni simvolik məna daşıyan poetik obraz halına gətirir. Məsələn, "Gülüstan"da bölünmüş Azərbaycan xalqı – süni sərhədlərin üstündə parçalansa da, ruhən bölünməyən bir millətin simvoluna çevrilir. Tarixi yaddaşın bu cür poetik təqdimatı şairin millət və dövlətçilik fəlsəfəsi ilə səsləşir. O, hesab edir ki, milli azadlıq yalnız torpaq üzərində deyil, şüur və yaddaş müstəvisində də qazanılmalıdır. B. Vahabzadə poeziyasında tarixi mövzu həm vətəndaşlıq borcu, həm də mənəvi ehtiyac kimi çıxış edir. Bəxtiyar Vahabzadənin yaradıcılığı Azərbaycan ədəbiyyatında tarixi şüurun, milli yaddaşın və mənəvi dirçəlişin poeziyada təcəssüm formasıdır. Onun əsərləri xalqın keçmişini gələcəyə daşıyan ədəbi yaddaş körpüsünə çevrilmişdir. Vahabzadə poeziyasında tarix – milli özünüdərkin güzgüsü, yaddaş isə azadlıq və varlıq şüurunun daşıyıcısıdır.
Vahabzadə poeziyasında müasirlik anlayışı konkret tarixi dövrün ictimai və mənəvi mənzərəsini əks etdirir. Onun şeirlərində insan, vicdan, azadlıq və dil kimi anlayışlar müasir mənəvi dəyərlər sistemi ilə sıx bağlıdır. “Ana dili”, “Vicdan”, “Şəhidlər”, “Millətim” kimi əsərlərdə şair milli kimlik, mənəvi məsuliyyət və vətənpərvərlik mövzularını ön plana çəkir.
Bəxtiyar Vahabzadə poeziyasında müasirlik anlayışı yalnız müəyyən zaman kəsiyinin əksi deyil, xalqın mənəvi dirçəlişi və ictimai tərəqqisinin göstəricisi kimi çıxış edir. Şair üçün müasirlik – insanın öz kimliyini, vətəndaş mövqeyini və mənəvi məsuliyyətini dərk etməsi deməkdir. Onun poetik irsi göstərir ki, müasir insanın əsas vəzifəsi təkcə zamanın texnoloji çağırışlarına cavab vermək deyil, həm də milli-mənəvi dəyərlər sistemində öz yerini tapmaqdır. Şairə görə, müasirlik yalnız yenilik axtarışı deyil, ənənənin qorunaraq yenidən mənalandırılmasıdır.Poeziyada müasirliyin əsas məğzi milli kimliyin qorunması və zamanın mənəvi böhranına qarşı çıxmaq ideyasıdır. XX əsrin sonlarında cəmiyyətin qarşılaşdığı siyasi və sosial sarsıntılar, mənəvi dəyərlərin aşınması Bəxtiyar Vahabzadənin yaradıcılığında dərin iz buraxmışdır. “Vicdan” şeirində o, insanın daxili dünyasındakı ziddiyyətləri açır, vicdanı zamanın və hakimiyyətin deyil, xalqın və əxlaqın səsi kimi təqdim edir:
“Vicdanı itirən insan,
Qazandığı hər şeydən məhrumdur”
Bu misralarda şairin müasirlik anlayışı mənəvi ölçülərlə müəyyən olunur. O, texnoloji və maddi tərəqqinin mənəvi tənəzzüllə müşayiət olunduğu bir dövrdə insanın öz iç dünyasına dönməsini, mənəviyyatla silahlanmasını zəruri sayır. Bəxtiyar Vahabzadə üçün müasirlik həm də dil və mədəniyyətin qorunması deməkdir. “Ana dili” şeiri yalnız dilə həsr olunmuş poetik nümunə deyil, milli varlığın bünövrəsi kimi dəyərləndirilən ana dilinə sadiqliyin simvoludur. Şair göstərir ki, dilini itirən xalq, tarix səhnəsində öz yerini itirir. Bu baxımdan müasir insanın vəzifəsi milli kimliyini qloballaşmanın dalğaları arasında qorumaqdır.Vahabzadə həmçinin müasirlik anlayışını mübarizə, vətəndaşlıq və azadlıq hissi ilə bağlayır. Onun yaradıcılığında müasir insan ədalətsizliyə qarşı çıxan, haqqın tərəfində dayanan, söz və vicdan azadlığı uğrunda mübarizə aparan şəxsiyyətdir. Bu mövqe onu təkcə ədəbiyyat adamı kimi deyil, həm də ictimai fikir tribunu kimi tanıdır.
Bəxtiyar Vahabzadə poeziyasında müasirlik, bir tərəfdən zamanın sosial-siyasi proseslərinə bədii reaksiya, digər tərəfdən xalqın mənəvi dirçəlişinə çağırışdır. Şairin fikrincə, müasir olmaq – milli dəyərlərlə dünya dəyərlərini vəhdətdə yaşatmaqdır.Bəxtiyar Vahabzadə poeziyasında tarix təkcə keçmişin xatırlanması deyil, milli özünüdərkin bədii ifadəsidir. Xüsusilə “Gülüstan” poeması bu istiqamətdə Vahabzadə yaradıcılığının zirvəsini təşkil edir. Əsərdə 1813-cü il Gülüstan müqaviləsi ilə Azərbaycanın iki yerə bölünməsi dərin bədii-fəlsəfi anlamda təqdim olunur.
Vahabzadə poeziyasında tarixi mövzuların işlənməsi həm də mənəvi dirçəliş çağırışı ilə müşayiət olunur. “Ana dili”, “Azərbaycan”, “Şəhidlər”, “Millətim” kimi əsərlərdə o, milli kimliyin əsasında dayanan dil, torpaq, azadlıq, vicdan və iman anlayışlarını tarixi təcrübə fonunda şərh edir. Şairin poetik təfəkküründə bu anlayışlar bir-birindən ayrılmır: hər biri xalq yaddaşının tərkib hissəsidir. Vahabzadənin yaradıcılığında tarixi hadisələr və simvollar müasir düşüncəyə xidmət edir. O, tarixə qayıtmaqla, keçmişin qəhrəmanlıq ruhunu bu günün insanına xatırladır. “Qan yerdə qalmır”, “Vicdan susanda”, “Vətən oğlu ” kimi şeirlərdə tarixi ədalətsizliklərə qarşı poetik etiraz və vətəndaşlıq məsuliyyəti hiss olunur. Burada tarix ibrət dərsi, yaddaş isə vicdanın səsi kimi səslənir.
Bəxtiyar Vahabzadə üçün milli yaddaşın qorunması yalnız keçmişi xatırlamaq deyil, onu yenidən dərk etmək və gələcək nəsillərə ötürmək məsuliyyətidir. Bu baxımdan onun poeziyası həm də tarixi şüurun formalaşmasına xidmət edən pedaqoji system kimi dəyərləndirilə bilər. Şair öz oxucusunu tarixə sadəcə baxmağa deyil, onu duymağa, yaşamağa, mənalandırmağa çağırır.Bəxtiyar Vahabzadənin poetik üslubunun əsas xüsusiyyətlərindən biri tarixi faktı mənəvi kateqoriyaya çevirmək bacarığıdır. O, konkret hadisəni simvolik məna daşıyan poetik obraz halına gətirir. Məsələn, “Gülüstan”da bölünmüş Azərbaycan xalqı süni sərhədlərin üstündə parçalansa da, ruhən bölünməyən bir millətin simvoluna çevrilir.
Tarixi yaddaşın bu cür poetik təqdimatı şairin millət və dövlətçilik fəlsəfəsi ilə səsləşir. O, hesab edir ki, milli azadlıq yalnız torpaq üzərində deyil, şüur və yaddaş müstəvisində də qazanılmalıdır. Vahabzadə poeziyasında tarixi mövzu həm vətəndaşlıq borcu, həm də mənəvi ehtiyac kimi çıxış edir.
Bəxtiyar Vahabzadənin yaradıcılığı Azərbaycan ədəbiyyatında tarixi şüurun, milli yaddaşın və mənəvi dirçəlişin poeziyada təcəssüm formasıdır. Onun əsərləri xalqın keçmişini gələcəyə daşıyan ədəbi yaddaş körpüsünə çevrilmişdir. Vahabzadə poeziyasında tarix – milli özünüdərkin güzgüsü, yaddaş isə azadlıq və varlıq şüurunun daşıyıcısıdır.
Bəxtiyar Vahabzadə üçün tarix və müasirlik bir-birindən ayrılmaz anlayışlardır. Onun yaradıcılığında keçmişin dərsləri bu günün mənəvi dirçəlişinə çevrilir. Şair “keçmiş – gələcəyin başlanğıcıdır” prinsipindən çıxış edərək, tarixi hadisələri bədii-fəlsəfi ümumiləşdirmə ilə təqdim edir.
Bəxtiyar Vahabzadə poeziyasında tarix və müasirlik anlayışları bir-birindən ayrılmaz şəkildə mövcuddur. Şair üçün keçmiş sadəcə ötüb-keçmiş hadisələr toplusu deyil, milli kimliyin, mənəvi dəyərlərin və azadlıq düşüncəsinin bünövrəsi kimi qiymətləndirilir. Onun yaradıcılığında tarix və bu gün arasında daim dialoq və harmonik əlaqə mövcuddur. Bu əlaqə sayəsində poeziya həm xalqın keçmişini unutmur, həm də müasir insanın mənəvi, sosial və vətənpərvərlik dəyərlərini formalaşdırır.
Bəxtiyar Vahabzadə üçün tarix, “keçmişin külü” deyil, “keçmişin odudur”. O, bu fikrini çoxsaylı poetik nümunələrində təsdiqləyir. “Gülüstan” poeması Azərbaycan tarixinin faciəli səhifəsini bir xalqın iki yerə parçalanmasını təkcə tarixi fakt kimi deyil, milli yaddaşın canlı ağrısı kimi təqdim edir. Şairin baxışında bu hadisə, xalqın həm tarixi taleyi, həm də bugünkü birliyə çağırışıdır. Bu mənada Vahabzadə tarixə baxmağı nostalji deyil, məsuliyyətli yaddaş aktı kimi dəyərləndirir.
Şairin poeziyasında zaman xətti axın deyil, dairəvi və mənəvi dövran kimi təqdim olunur. O, keçmişlə bu günü, tarixlə müasirliyi birləşdirərək zaman harmoniyası yaradır. “Azərbaycan – dünyam mənim” şeirində bu ideya açıq şəkildə ifadə olunur:
“Keçmişimlə gələcəyim, bu günüm bir yoldadır,
Tariximin nəfəsidir bu torpağın torpağı.”
Bu misralarda keçmiş və bu gün arasında mənəvi körpü yaradılır. Tarixi yaddaş xalqın bu gününü dərk etməsinin açarı kimi göstərilir. B.Vahabzadə bu yanaşma ilə zamanın fəlsəfi mahiyyətini poetik məkana gətirir: tarixlə müasirlik bir-birini tamamlayır, bir-birindən enerji alır.
Poeziyada tarix motivləri həm də mənəvi özünüdərk vasitəsi rolunu oynayır. “Şəhidlər” poemasında şair keçmiş qəhrəmanlıq ruhunu müasir dövrün azadlıq mübarizəsi ilə əlaqələndirir. Onun qənaətincə, hər bir nəsil öz tarixi borcunu dərk etməli, keçmişin qəhrəmanlıq ənənəsini gələcəyə daşımalıdır. Bu baxımdan Vahabzadə poeziyasında tarix təkcə yaddaş deyil, mənəvi fəaliyyət prinsipi, gələcəyə aparan yolun istiqamətidir.
B.Vahabzadənin poetik dünyasında tarix, müasirlik və gələcək bir-biri ilə səsləşən üç zaman qatıdır. Bu üçlük onun yaradıcılığında milli ruhun və vətəndaş məsuliyyətinin fəlsəfi əsasını təşkil edir. Şair tarixi hadisələri və şəxsiyyətləri ideallaşdırmadan, real tarixi proseslərin mahiyyətini açmaqla müasir oxucunu düşünməyə, özünü dərk etməyə çağırır.
O, tarixdən yalnız fəxarət duymaq deyil, həm də dərs götürmək tərəfdarıdır. Vahabzadə üçün keçmiş — gələcəyin güzgüsüdür,buna görə də onun poeziyasında “tarix” anlayışı həm xatırlama, həm də məsuliyyət daşıma aktıdır. Bəxtiyar Vahabzadə poeziyasında tarix və müasirliyin vəhdəti milli poetikanın ən ali təzahürlərindən biridir. O, bu vəhdəti dilin, düşüncənin, milli yaddaşın və mənəviyyatın birliyi üzərində qurur. Şairin poetik dünyasında zamanın bütün mərhələləri bir-birinə keçir, nəticədə poeziyada zaman harmoniyası – mənəvi bütövlük yaranır.
Bəxtiyar Vahabzadə poeziyası Azərbaycan xalqının tarixi, mədəni və mənəvi irsinin qorunması baxımından mühüm əhəmiyyətə malikdir. Onun əsərlərində tarix və müasirlik qarşılıqlı şəkildə bir-birini tamamlayır və xalqın milli özünüdərkinin əsas mənbəyinə çevrilir.
Tarix: Bu gün, 12:06
Xəbəri paylaş