ŞAGİRDLƏRİN FƏNNƏ OLAN MÜNASİBƏTİ, ÖYRƏNMƏ MOTİVASİYASI VƏ DƏRKETMƏ BACARIQLARININ İNKİŞAFI

Arzu KƏRİMOVA,
Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin

Fizika fakültəsinin
Texnologiya kafedrasının baş müəllimi

Müasir dövrdə təhsilin əsas məqsədlərindən biri də şagirdlərin təkcə məlumat əldə etməsi deyil, həm də onların biliklərə münasibətinin formalaşması, öyrənməyə maraq göstərməsi və dərketmə bacarıqlarının inkişaf etdirilməsidir. Fənnə olan münasibət, motivasiya və idrak bacarıqları bir-birinə sıx bağlı olan və bir-birini tamamlayan amillərdir. Həmin anlayışların mahiyyəti və onların inkişaf etdirilmə yollarını nəzərdən keçirək.

Fənnə olan münasibətin formalaşması.
Şagirdlərin müəyyən bir fənnə qarşı olan münasibəti onların həmin fənni necə mənimsəyəcəyinə, ona nə qədər maraq göstərəcəyinə və nə dərəcədə səmərəli öyrənəcəyinə birbaşa təsir edir. Fənnə qarşı müsbət münasibət aşağıdakılarla əlaqəlidir:
- Müəllimin münasibəti və üslubu;
- Dərsin təşkilində istifadə olunan metod və vasitələr;
- Şagirdin əvvəlki uğur və uğursuzluqları;
- Valideyn və ətraf mühitin təsiri.

Müsbət münasibət formalaşdıqda şagird fənni sevərək öyrənir və təşəbbüskar olur. Mənfi münasibət isə öyrənməyə mane olur və passivliyi artırır.

Öyrənmə motivasiyası.
Motivasiya şagirdin öyrənməyə olan daxili və ya xarici marağını ifadə edir. İki əsas növü vardır:
- Daxili motivasiya - öyrənməyə maraq, zövq və fərdi inkişaf istəyi ilə bağlıdır;
- Xarici motivasiya - mükafat, qiymət və ya cəza kimi xarici amillərlə bağlıdır.

Tədrisdə əsas məqsəd şagirdlərdə daxili motivasiyanın formalaşdırılması olmalıdır. Bu motivasiya daha davamlı və effektlidir. Motivasiyanı artırmaq üçün:

Tapşırıqların maraqlı və real həyatda tətbiq olunan olması;
Dərslərdə müxtəlifliyin və interaktivliyin təmin olunması;
Şagirdlərin uğurlarının tanınması və qiymətləndirilməsi;
Onlara məsuliyyət verilməsi və qərarvermə imkanının yaradılması tövsiyə olunur.

Dərketmə bacarıqlarının inkişafı.
Dərketmə - yeni bilik və informasiyanı anlama və tətbiqetmə qabiliyyətidir. Bu bacarığın inkişafı üçün:
- Əsas anlayışların izahı: şagirdlərə mövzuların əsas mahiyyəti sadə və aydın dillə izah olunmalıdır;
- Təcrübə və müşahidə: şagirdlər müşahidə və praktiki fəaliyyətlər yolu ilə dərketməni daha yaxşı həyata keçirirlər;
- Əlaqələndirmə bacarığı: yeni biliklərin əvvəlki biliklərlə əlaqələndirilməsi, dərketməni gücləndirir;
- Tənqidi və analitik düşüncə: problemin səbəb və nəticəsini anlama, dəyərləndirmə və müstəqil qərarvermə bacarığı önəmlidir.

Müxtəlif şagirdlərin dərketmə sürəti və üsulu fərqli olduğundan, fərdi yanaşma da vacib rol oynayır. Şagirdlərin fənnə olan münasibəti, öyrənmə motivasiyası və dərketmə bacarıqları onların təhsil uğurlarında mühüm rol oynayır. Bu göstəricilərin inkişafı üçün müəllimlərin pedaqoji yanaşmaları, şagirdlərlə qurulan münasibət, dərsin təşkilində yaradıcı və fərdi metodların tətbiqi əsas amillərdəndir. Müsbət münasibət və güclü motivasiya ilə dəstəklənən şagirdlər daha tez öyrənir, öyrəndiyini daha yaxşı mənimsəyir və biliklərini daha məqsədyönlü şəkildə tətbiq edə bilirlər.

Müəllimin rolu və strategiyaları.
Şagirdlərin öyrənmə prosesinə münasibətini formalaşdıran əsas amillərdən biri müəllim faktorudur. Müəllim yalnız bilik ötürən deyil, həm də motivasiya verən, istiqamət göstərən, örnək olan şəxsdir. Şagirdlərdə maraq və motivasiyanın artırılması üçün müəllimlər aşağıdakı strategiyalardan istifadə edə bilərlər:
- Fənni gündəlik həyatla əlaqələndirmək: mücərrəd (abstrakt) mövzuların real həyat nümunələri ilə izahı şagirdlərin diqqətini cəlb edir;
- Şagird mərkəzli metodlardan istifadə: layihə əsaslı təlim, debat, oyunlaşdırma və tədqiqat fəaliyyəti ilə dərsə aktiv iştirak təmin olunur.
- Dərs mühitinin psixoloji rahatlığı: müəllim-şagird münasibətinin inam və qarşılıqlı hörmət üzərində qurulması öyrənməyə açıq bir mühit yaradır.
- Daimi rəy və təşviq: şagirdlərə zamanında rəy vermək, onları kiçik uğurlara görə də təqdir etmək daxili motivasiyanı gücləndirir.

Ailənin və sosial mühitin təsiri.
Şagirdin fənnə münasibəti və öyrənmə motivasiyası yalnız məktəb mühiti ilə məhdudlaşmır. Ailə və sosial mühitin də bu prosesdə əhəmiyyətli rolu vardır:
- Valideynin maraqlı olması və dəstəyi: valideynlər övladlarının təhsilinə laqeyd yanaşmadıqda, bu, onların motivasiyasına müsbət təsir göstərir;
- Eyniyaşlıların təsiri – şagirdlər bir-birindən nümunə götürür, bir-birinə motivasiya verə bilirlər. Bu səbəbdən qrup və komanda işi mühümdür;
- Cəmiyyətin elm və təhsilə verdiyi dəyər: təhsilin sosial dəyəri yüksəldikcə, şagirdlər də fənlərə daha ciddi və məsuliyyətli yanaşırlar.

Tövsiyələr:
- Dərsləri sadəcə informasiya ötürməklə deyil, şagirdin idrakını oyatmaq üçün vasitəyə çevirmək;
- Maraqlı suallar, tədqiqat tapşırıqları və şagirdin özünü ifadə etməsinə imkan verən fəaliyyətlər təşkil etmək;
- Şagirdlərin fərdi xüsusiyyətlərini nəzərə alaraq fərqləndirilmiş təlim tətbiq etmək;
- Valideynlərlə əməkdaşlıq edərək şagirdin psixoloji və sosial inkişafını izləmək.

Fənnə olan münasibət, motivasiya və dərketmə bacarıqları şagirdin təhsildəki nailiyyətini və şəxsiyyət kimi inkişafını müəyyənləşdirən əsas sütunlardır. Bu üç istiqamətin uzlaşdırılmış şəkildə inkişaf etdirilməsi üçün pedaqoji fəaliyyət sistemli, planlı və innovativ olmalıdır. Hər bir şagird öyrənə bilər və öyrənməkdən zövq ala bilər, əsas məsələ isə onun öyrənməyə olan münasibətini düzgün istiqamətləndirməkdir.

"Təhsil" jurnalı
16 iyun 2025-ci il

Tarix: Bu gün, 10:48

Xəbəri paylaş